O Λίβανος είναι ένα κράτος που δημιουργήθηκε βάσει της συμφωνίας Σάικς–Πικό. Η συμφωνία αυτή μεταξύ Βρετανίας και Γαλλίας διαμόρφωσε τον χάρτη της Μέσης Ανατολής, μετά το πέρας του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (Α’ ΠΠ) και την κατάρρευση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Τότε δημιουργήθηκαν τα κράτη του Λιβάνου, της Συρίας και του Ιράκ. Τα κράτη που η συμφωνία δημιούργησε βρίσκονται σήμερα υπό κατάρρευση, παρά την προσπάθεια των ΗΠΑ να διατηρήσουν τον χάρτη της Μέσης Ανατολής, όπως διαμορφώθηκε από την συμφωνία Σάικς–Πικό.
Του Τζορτζ Φρίντμαν
Πηγή: STRATFOR
Απόδοση Κειμένου: Παντελής Καρύκα
Η εν λόγω συμφωνία, που ονομάστηκε έτσι από τον Βρετανό διπλωμάτη σερ Μαρκ Σάικς και τον Γάλλο Φρανσουά Ζορζ Πικό, δημιούργησε ένα ελεγχόμενο από τους Βρετανούς Ιράκ και μοίρασε στα δύο την πρώην οθωμανική επαρχία της Συρίας, σε μια γραμμή, από τη Μεσόγειο μέχρι το όρος Χερμώνα. Οι περιοχές βόρεια της γραμμής αυτής ήταν γαλλικές. Τα υπόλοιπα εδάφη ανήκαν στη βρετανική δικαιοδοσία.
Οι Γάλλοι, από τον 19ο αιώνα, είχαν εμπλοκή στη Μέση Ανατολή και είχαν επαφές με την τοπική χριστιανική κοινότητα. Οι ίδιοι χώρισαν την ζώνη ελέγχου τους στα δύο, δημιουργώντας μια χώρα που την ονόμασαν Λίβανο, από το ομώνυμο όρος.
Οι Βρετανοί ονόμασαν την περιοχή τους, δυτικά του Ιορδάνη, Φιλιστίνα, το οποίο έγινε σταδιακά Παλαιστίνη. Ωστόσο, οι Βρετανοί αντιμετώπιζαν ένα σοβαρό πρόβλημα. Κατά τη διάρκεια του Α’ ΠΠ, την ώρα που πολεμούσαν κατά των Τούρκων, είχαν συμμαχήσει με διάφορες αραβικές φυλές. Δύο ισχυρές φυλές, αντίπαλες μεταξύ τους, ήταν παρόλα αυτά σύμμαχοι των Βρετανών.
Οι Βρετανοί είχαν υποσχεθεί και στις δύο τα πάντα, προκειμένου να πολεμήσουν στο πλευρό τους κατά των Τούρκων. Έτσι, μετά τη νίκη, έδωσαν στη φυλή των Σαούντ το δικαίωμα να κυβερνούν στην Αραβία, δημιουργώντας την Σαουδική Αραβία. Η άλλη φυλή ήταν αυτή των Χασεμιτών, στην οποία δόθηκε ο θρόνος του Ιράκ και μια λωρίδα εδάφους ανατολικά του Ιορδάνη ποταμού. Η χώρα αυτή ονομάστηκε Υπεριορδανία και τελικά Ιορδανία.
Μαζί με την Συρία δημιουργήθηκαν τελικά πέντε κράτη ανάμεσα στη Μεσόγειο και τον Τίγρη ποταμό και μεταξύ των νέων τουρκικών συνόρων και της Σαουδικής Αραβίας. Τα κράτη έγιναν έξι, το 1947, μετά την απόφαση του ΟΗΕ που επέτρεπε την ίδρυση εβραϊκού κράτους. Η συμφωνία Σάικς – Πικό εξυπηρετούσε τους Ευρωπαίους και ήταν το εργαλείο για τον έλεγχο της περιοχής. Κυρίως δε προστάτευε τα ευρωπαϊκά συμφέροντα στις πετρελαιοφόρες περιοχές του Ιράκ και της Σαουδικής Αραβίας, από την τουρκική και την περσική ισχύ.
Αυτό που η συμφωνία δεν πέτυχε ήταν να μεταλαμπαδεύσει στους Άραβες το ευρωπαϊκό υπόδειγμα διακυβέρνησης και προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων, τα οποία όμως δεν είχαν καμία σχέση με το αραβικό πολιτιστικό μοντέλο. Για τους Άραβες η πατριαρχική οικογένεια και όχι το άτομο, είναι ο πυρήνας της κοινωνίας. Οι οικογένειες ανήκουν σε φυλές, όχι σε έθνη.
Οι Ευρωπαίοι επιχείρησαν να εισάγουν το υπόδειγμα του έθνους–κράτους, κάτι που ήταν ξένο προς τους Άραβες, οι οποίοι, μέχρι σήμερα, διακρίνονται θρησκευτικά και φυλετικά. Οι Ευρωπαίοι δημιούργησαν αυθαίρετα τα νέα αυτά κράτη, με αποτέλεσμα οι κάτοικοί τους να μην έχουν εθνική συνείδηση και πίστη προς αυτά. Αποτέλεσμα αυτού ήταν οι εσωτερικές κρίσεις ενός από αυτά τα κράτη να ξεπερνά τα σύνορά του και να αγγίζει και τα γειτονικά κράτη.
Βρετανοί και Γάλλοι σταδιακά απομακρύνθηκαν από την περιοχή. Η Συρία και το Ιράκ προσδέθηκαν στο σοβιετικό άρμα, ενώ το Ισραήλ, η Ιορδανία και η Σαουδική Αραβία, στο αμερικανικό. Τα περισσότερα, δε, αραβικά κράτη κυβερνούνταν από μοναρχικά-δικτατορικά καθεστώτα. Τα καθεστώτα αυτά όμως ήταν που κρατούσαν ενωμένα τα κράτη αυτά.
Το κράτος του Λιβάνου ήταν εφεύρεση των Γάλλων, ένα κομμάτι της Συρίας, που αποκόπηκε. Για όσο διάστημα οι χριστιανοί, για τους οποίους οι Γάλλοι δημιούργησαν το κράτος αυτό, κυριαρχούσαν, το κράτος λειτουργούσε, αν και οι χριστιανοί του Λιβάνου ήταν και αυτοί διχασμένοι μεταξύ τους. Μετά όμως τον Β’ ΠΠ τα δημογραφικά δεδομένα άλλαξαν και ο σιιτικός πληθυσμός στη χώρα αυξήθηκε.
Σημαντικό ρόλο έπαιξε και εισροή των Παλαιστινίων στον Λίβανο, ιδίως μετά το 1984. Έτσι ο Λίβανος έγινε, σταδιακά, πεδίο μάχης αντιμαχόμενων ομάδων, διαφορετικού θρησκεύματος, αλλά και του ιδίου. Διάφορες ομάδες συμμαχούσαν με ετεροδόξους στην σύγκρουσή τους με τους ομοδόξους τους και αντίστροφα.
Το ζήτημα του Λιβάνου όμως δεν αφορά μόνο τον Λίβανο. Τα σύνορα Λιβάνου – Συρίας είναι μια τεχνητή γραμμή που οι Γάλλοι σχεδίασαν στον χάρτη. Η Συρία και ο Λίβανος δεν είναι μια χώρα, αλλά και ο Λίβανος, ακόμα και όταν δημιουργήθηκε, δεν ήταν μια χώρα. Το 1976 η αλαουιτική δικτατορία της Δαμασκού εισέβαλε στον Λίβανο. Στόχος της συριακής εισβολής ήταν η καταστροφή των Παλαιστινίων και των χριστιανών συμμάχων τους. Η συριακή εισβολή ξεκίνησε έναν εμφύλιο πόλεμο που διήρκεσε μέχρι τη δεκαετία του 1990.
Ο Λίβανος χωρίστηκε σε διάφορες περιοχές, την καθεμιά από τις οποίες ελέγχει και μια φυλετική ή θρησκευτική ομάδα. Το κυρίαρχο σιιτικό στοιχείο επίσης χωρίστηκε όταν το Ιράν στήριξε την Χεζμπολάχ, έναντι του μέχρι τότε ηγέτη Ναχίμ Μπερί, τον οποίο στήριζε η Συρία. Κάθε θρησκευτική ομάδα αποτελείται από υποομάδες, με φυλετικά, κυρίως κριτήρια. Οι ομάδες αυτές λειτουργούν ανταγωνιστικά μεταξύ τους, στον αγώνα τους για χρήμα και εξουσία. Για τους δυτικούς οι συγκρούσεις αυτές φαντάζουν ως θρησκευτικές. Δεν είναι όμως, ακριβώς, έτσι. Η θρησκεία παίζει έναν ρόλο, αλλά όχι τον κυρίαρχο.
Το κράτος δεν έχει καμία εξουσία, αφού οι φυλές και οι ομάδες κατέχουν την πραγματική εξουσία. Η πρωτεύουσα Βυρηττός αποτέλεσε και αποτελεί πεδίο μαχών των φυλών και των ομάδων. Οι Ισραηλινοί εισέβαλαν στη χώρα για να πλήξουν τους Παλαιστίνιους, με την ευλογία της Συρίας και οι ΗΠΑ παρενέβησαν σε κάποιο σημείο, για να σταματήσουν τους Ισραηλινούς.
Όταν η Χεζμπολάχ ανατίναξε το στρατόπεδο των Αμερικανών πεζοναυτών στη Βυρηττό, το 1983, σκοτώνοντας εκατοντάδες Αμερικανούς, ο πρόεδρος Ρήγκαν, κατανόησε το πόσο μεγάλο απόθεμα ισχύος χρειάζεται για να σταθεροποιηθεί το κράτος του Λιβάνου και προτίμησε να αποσύρει τις αμερικανικές δυνάμεις, καθώς το μέλλον του Λιβάνου δεν ήταν ζωτικής σημασίας για τα αμερικανικά συμφέροντα, παρά τον Ψυχρό Πόλεμο που βρισκόταν ακόμα, τότε, σε εξέλιξη.
Έτσι, ο Λίβανος απέμεινε να κυριαρχείται από ομάδες, φυλές και οργανώσεις, επί των οποίων η κεντρική εξουσία δεν έχει καμία ισχύ. Στον χάρτη μπορεί να φαίνεται ένα κράτος, στην πραγματικότητα όμως υπάρχουν πολλά μικρά μορφώματα που δρουν εντός του.
Το ίδιο, πάνω κάτω, συνέβη και στη Συρία. Το τεχνητό έθνος-κράτος έχει εξελιχθεί σε πεδίο μάχης μεταξύ των αντιπάλων φυλών. Οι Αλαουίτες υπό τον Άσαντ κυβερνούσαν τη χώρα, όταν ξέσπασε εξέγερση των άλλων φυλών, υποστηριζόμενη και από άλλες χώρες. Τώρα η Συρία θυμίζει τον Λίβανο. Υπάρχει εκεί μια ισχυρή φυλή, που όμως δεν μπορεί να καταστρέψει τις λιγότερο ισχυρές. Έτσι εμφανίζεται ένα αδιέξοδο. Αλλά ακόμα και αν οι Αλουίτες καταστρέψουν τους αντιπάλους τους, είναι και οι ίδιοι τόσο διχασμένοι, που δεν θεωρείται εφικτό για την Συρία να ξαναγίνει ενιαία χώρα.
Παρόμοια είναι και η κατάσταση στο Ιράκ. Καθώς οι Αμερικανοί αποχώρησαν, οι σιίτες κυριάρχησαν, αν και είναι επίσης διχασμένοι. Οι σουνίτες, οι οποίοι επίσης αποτελούνται από διάφορες φυλές και ομάδες, αποκλείστηκαν από την εξουσία και τελικά εξεγέρθηκαν. Ακόμα και το Ισλαμικό Κράτος δεν είναι παρά άθροισμα φυλών και πολιτικο-θρησκευτικών ομάδων.Στο δε Βορρά κυριαρχούν οι Κούρδοι.
Στο Ιράκ εκτυλίσσεται ένας τριπλός πόλεμος, στον οποίο όμως εμπλέκονται περισσότερες από 20 φυλές, καμία εκ των οποίων δεν είναι αρκετά ισχυρή ώστε να επικρατήσει των άλλων. Σουνίτες, σιίτες και Κούρδοι ελέγχουν τις δικές τους περιοχές. Έτσι το πιθανότερο σενάριο είναι και το Ιράκ να εξελιχθεί σε νέο Λίβανο.
Τα σύνορα Λιβάνου – Συρίας ήταν πάντοτε αμφισβητούμενα. Το ίδιο συμβαίνει πλέον και με τα σύνορα Συρίας – Ιράκ. Τα σύνορα όμως αυτά είχαν εξωγενώς καθοριστεί. Οι Ευρωπαίοι τα επέβαλαν. Έτσι η ιδέα διατήρησής τους και κυρίως η ιδέα διατήρησης ενός ενιαίου Ιράκ δεν έχει βάση. Δεν υπήρξε ποτέ ένα ενωμένο Ιράκ. Ο πόλεμος θα συνεχιστεί, μέχρις ότου, όπως και στον Λίβανο, οι αντιμαχόμενες φυλές εξαντληθούν και ζητήσουν διαπραγματεύσεις.
Η ιδέα ότι σουνίτες, σιίτες και Κούρδοι μπορούν να ζήσουν μαζί είναι εξωπραγματική. Είναι μια φαντασίωση που οι ΗΠΑ προσπαθούν να υλοποιήσουν, χωρίς να θέλουν να διαθέσουν το απαραίτητο απόθεμα ισχύος που η θα χρειαζόταν. Οι ΗΠΑ δεν μπορούν να επιβάλουν την ειρήνη στο Ιράκ και την Συρία, όπως δεν μπορούν να επιβάλουν την ειρήνευση στον Λίβανο.
Η νίκη του Ισλαμικού Κράτους αποτελεί κίνδυνο για τις ΗΠΑ, αλλά όχι μεγαλύτερο από ότι για τους άλλους σουνίτες, τους σιίτες ή τους Κούρδους. Όπως και στον Λίβανο οι αντιμαχόμενοι θα ενωθούν για να πλήξουν, από κοινού, αυτόν που το παρατραβά.
Εδώ αναφύονται δύο ζητήματα. Το πρώτο αφορά πόσο θα προχωρήσει η διάλυση των εθνών-κρατών στον Αραβικό κόσμο και το δεύτερο είναι τι θα πράξουν οι περιφερειακές δυνάμεις ενόψει του ενδεχομένου αυτού. Η Τουρκία, το Ιράν, το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία δεν μπορούν να αισθάνονται άνετα εν μέσω αυτού του κατακερματισμού και της ισχυροποίησης ακραίων ομάδων. Η ενίσχυση των Κούρδων του Ιράκ, για παράδειγμα, προκαλεί κρίση πανικού σε Άγκυρα και Τεχεράνη.
Πιθανή απάντηση θα ήταν η προς ανατολάς επέκταση της τουρκικής επιρροής και η ανασύσταση ενός νέου, οθωμανικού τύπου, ιστορικού προηγουμένου. Η Τουρκία όμως δεν έχει την ισχύ να πράξει κάτι τέτοιο. Εξάλλου αν το επιχειρούσε θα έβρισκε μπροστά της, ενωμένους, όλους τους Άραβες, οι οποίοι ακόμα δεν ξεχνούν τα όσα υπέφεραν από την τουρκική κατοχή.
Με όλα αυτά ως δεδομένα, πάντως, θα πρέπει να πάει η συζήτηση για μια ενιαία και σταθεροποιημένη Συρία, για ένα ενιαίο και σταθεροποιημένο Ιράκ. Θα πρέπει να αναζητηθεί μια νέα δυναμική πέραν του προτύπου της επιβολής τεχνητών κρατών. Το παράδειγμα του Λιβάνου πρέπει να μελετηθεί, καθώς, ήδη, επεκτείνεται ανατολικά. Θα είναι ενδιαφέρον δε, να δούμε που αλλού θα μπορούσε να επεκταθεί.
Πηγή: Αναδημοσίευση από το defence-point.gr, όπου και αναρτήθηκε στις 31.08.2014
http://www.defence-point.gr/news/?p=110244
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου