Ο οικονομολόγος Jeremy Rifkin αρέσκεται σε μεγάλες θέσεις και τώρα ανακοινώνει την πτώση του καπιταλισμού και την έναρξη μιας κοινωνικής κοινότητας. Αυτό ακούγεται σαν μια ελαφρόμυαλη ουτοπία. Είναι όμως;
Η κοινωνία του μηδενικού οριακού κόστους
Πλέον παρουσίασε και ένας εκ των διασημότερων επαγγελματίας οραματιστής της εποχής, ο αμερικανός οικονομολόγος Jeremy Rifkin, την λεπτομερή του ανάλυση του νέου οικονομικού συστήματος, που αποκαλεί "τα συνεργατικά κοινά". Πρόσφατα εμφανίστηκε το βιβλίο και στα γερμανικά υπό τον τίτλο "Η κοινωνία του μηδενικού οριακού κόστους".
Στην οικονομία του διαμοιρασμού και της ανταλλαγής βλέπει ο Rifkin ένα υπόδειγμα - και μάλιστα ένα με την έννοια του φιλόσοφου Thomas S. Kuhn, ένα λοιπόν το οποίο θα αλλάξει τα πάντα: Την οικονομία, την κοινωνία, τον τρόπο που ζούμε και σκεφτόμαστε. Το αργότερο σε μερικές δεκαετίες ο καπιταλισμός, πιστεύει ο Rifkin, θα λαμβάνει χώρα μόνο σε ελάχιστα ιδιαίτερα μέρη.
Ο Rifkin είχε πάντα μια τάση προς τα μεγαλόπνοα σχέδια, είναι μάλλον ένας άνθρωπος του μεθαύριο, που τείνει να έχει ως αποτέλεσμα να μπορεί να τον διαψεύσει κανείς μόνο μετά από δεκαετίες, όταν δηλαδή είναι ήδη πολύ αργά για να αλλάξει κάτι στις εξελίξεις.
Και αυτή τη φορά είναι η διατριβή του - η οποίοα αν δεν προβλέπει τον άμεσο θάνατο του καπιταλισμού, τότε τουλάχιστον την απρόσκοπτη πτώση του - τόσο ριζοσπαστική, που όλες οι αντιρρήσεις όσον αφορά στην λογική της να φαίνονται σύντομα μικροπρεπής.
Η ελπίδα του για μια συνεργατική οικονομία, αυτό είναι το νόημα του βιβλίου του, ούτε προκύπτει ούτε από αμιγή ιδεαλισμό, ούτε είναι το σύνθημα εκείνων των νεοκαπιταλιστικών εταιρειών κοινής χρήσης όπως της AirBnB (εύρεσης δωματίων) (1) ή του ιδιωτικού κέντρου ταξί Uber (2), οι οποίες κάθε άλλο παρά κοινωφελής ενώσεις είναι.
Είναι η λογική του καπιταλισμού, η "σχιζοφρένεια" που διακατέχει τον πυρήνα του, όπως γράφει ο Rifkin, που οδηγεί στην αυτοκαταστροφή του: Στον ελεύθερο ανταγωνισμό διαρκώς αυξάνεται η παραγωγή και πέφτουν οι τιμές, μέχρι να μην φέρνουν πλέον κέρδη. Εν τέλει τα οριακά κόστη, δηλ. τα κόστη που απαιτούνται για κάθε επιπρόσθετη παραχθείσα μονάδα, σχεδόν στο μηδέν.
Παντού ανταλλακτικές αξίες
Στη βιομηχανία διασκέδασης είναι εδώ και καιρό εμφανής αυτή η εξέλιξη και γίνεται σιγά σιγά προβλέψιμο, πως δε θα επεκταθεί και στον κόσμο της ύλης. Στον κλάδο ενέργειας η ηλιακή τεχνολογία κάνει τους πελάτες παραγωγούς, ενώ στην Κίνα δεν εκτυπώνονται μόνο αυτοκίνητα, αλλά ολόκληρα σπίτια.
Η ερώτηση δεν είναι μόνο αν έτσι κινδυνεύει ο καπιταλισμός ακόμη και εκεί όπου εδώ και καιρό ψάχνει τη σωτηρία του - όχι στην παραγωγή, αλλά στις υπηρεσίες, διαχείρηση βάσεων δεδομένων και οποιεσδήποτε άλλες κοστοβόρες "λύσεις". Η ερώτηση είναι επίσης, αν θα έπρεπε να ευχόμαστε ο Rifkin να έχει και πάλι δίκιο - αν πράγματι είναι μια υπόσχεση, όταν αυτό το οποίο προηγουμένως λαμβανόταν από τον εμπορικό κύκλο παραγωγής αξίας, από το ιδιόκτητο διαμέρισμα μέχρι και την χάρη σε ένα γείτονα, θα λάβει μία ανταλλακτική αξία, σε όποιο ουτοπικό νόμισμα και αν γίνει αυτό. Όταν κάθε άνθρωπος θα πρέπει να λειτουργεί σαν ένα εκλογικευμένο εργοστάσιο.
Την προηγούμενη εβδομάδα (7/9/2014) ο Rifkin ήταν στο Βερολίνο για να παρουσιάσει τη διατριβή του σε συνεντεύξεις και τηλεοπτικές συνομιλίες. Ακόμη και στη συζήτηση δε μπορεί να απαλείψει όλες τις αμφιβολίες και όμως - αν παρατηρήσουμε τις λεπτομέρειες - γίνεται πολύ σαφέστερο σε σχέση με το συναρπαστικό βιβλίο του πως ήδη γνωρίζει με μεγάλη ακρίβεια το που βρίσκονται τα εμπόδια στο δρόμο προς την παγκόσμια ψηφιακή κοινότητα. Φυσικά, είπε, η αλλαγή την οποία περιγράφει θα είναι "μία μακρά, επίπονη διαδικασία". Άλλωστε δεν ανακύπτει κάθε λίγα χρόνια ένα νέο οικονομικό σύστημα.
Επίσης δεν είναι τυφλός όσον αφορά στη δύναμη των μονοπωλιακών επιχειρήσεων και την αναγκαιότητα του ελέγχου τους, στο φόβο για την απώλεια της ιδιωτικής ζωής και την κατάχρηση δεδομένων ή την απειλή του τέλους της διαδικτυακής ουδετερότητας - εκείνης της αξίας, κατά την οποία όλα τα δεδομένα στο Ίντερνετ αποστέλλονται το ίδιο γρήγορα, είτε προέρχονται από μεγάλους ομίλους επιχειρήσεων, είτε από ένα άτομο.
Όλα αυτά είναι μάχες που πρέπει να δωθούν, προβλήματα που πρέπει να λυθούν - θα "λερωθούν αρκετά τα χέρια". Στο τέλος όμως δε θα είναι δύσκολο μόνο για ένα γίγαντα όπως η Google να κρατήσει τη δύναμη δισεκατομμυρίων πελατών που έγιναν συνεργάτες, αλλά και για εταιρείες όπως η Uber, οι οποίες πιστεύουν πως μπορούν να κερδίσουν [παρασιτικά]. "Οι οδηγοί σε όλο τον κόσμο θα πουν: Γιατί να αφήσων την Uber να με εκμεταλλευτεί? Θα μπορούσα εδώ κοντά να βρω 10 προγραμματιστές που μπορούν να κατασκευάσουν μία τέτοια ιστοσελίδα και να ξεκινήσουν μια κοινή δράση."
"Μπορεί κανείς να φανταστεί, πως δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο θα κάτσουν άπραγοι και θα αφήνουν να τους παίρνουν τις ιδέες και να τις χρησιμοποιούν για εμπορικούς σκοπούς; Αυτό πάει κόντρα στην ιστορία!"
(1) πρόκειται πρακτικά για εταιρεία μέσω της οποίας νοικιάζει κανείς δωμάτια / σπίτια του κλπ σε τουρίστες (2) εταιρεία car sharing (περίπου ότι και η AirBnB, αλλά αυτή τη φορά για αυτοκίνητα)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου