"Δεν είναι αυτοκτονία, είναι δολοφονία", έτσι χαρακτήρισαν πολλοί τον πρόσφατο θάνατο του άτυχου σπουδαστή στη Γαλακτοκομική Σχολή Ιωαννίνων, Βαγγέλη Γιακουμάκη, θύμα του bullying. Όμως, τι ακριβώς είναι το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού (school bullying); ποια είναι τα αίτια αλλά και οι συνέπειές του; Πως αντιμετωπίζεται; Κάποιες απαντήσεις στη συνέχεια:
Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός;
Η εκφοβιστική συμπεριφορά είναι μια συνειδητή επιθετική πράξη, στάση ή χειρισμός, από ένα ή περισσότερα άτομα, εναντίον ενός ατόμου ή ατόμων. Μπορεί να διαρκεί για σύντομη ή μακρά χρονική περίοδο και χαρακτηρίζεται από κατάχρηση εξουσίας. Ο δράστης, που συνήθως υπερέχει σε ότι αφορά τη σωματική δύναμη, έχει σκοπό να βλάψει το παιδί-στόχο, οι δε εκφοβιστικές πράξεις του είναι επαναλαμβανόμενες.
Υπάρχουν διάφορες μορφές εκφοβισμού όπως ο λεκτικός εκφοβισμός, ο σωματικός εκφοβισμός και βία, ο εκφοβισμός με εκβιασμό, ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός (cyber-bullying), καθώς και η προσπάθεια κοινωνικής απομόνωσης.
Τα κύρια χαρακτηριστικά του σχολικού εκφοβισμού είναι τα εξής:
1. πρόθεση από το παιδί-δράστη να βλάψει το παιδί-στόχο-θύμα,
2. έλλειψη συχνά δικαιολογίας για την πράξη
3. επανάληψη της συμπεριφοράς
4. ικανοποίηση που αντλεί ο δράστης από τη βλάβη του θύματος.
Τύποι εκφοβισμού:
1. πρόθεση από το παιδί-δράστη να βλάψει το παιδί-στόχο-θύμα,
2. έλλειψη συχνά δικαιολογίας για την πράξη
3. επανάληψη της συμπεριφοράς
4. ικανοποίηση που αντλεί ο δράστης από τη βλάβη του θύματος.
Τύποι εκφοβισμού:
Ο σχολικός εκφοβισμός, ανάλογα με τα μέσα που χρησιμοποιεί το παιδί-δράστης για να βλάψει το θύμα, παίρνει διάφορες μορφές. Έτσι διακρίνουμε τους εξής τύπους εκφοβισμού:
α. Τον άμεσο ή σωματικό εκφοβισμό (physical bullying): Το παιδί-θύτης μεταχειρίζεται φυσική βία, όπως γρονθοκοπήματα, κλωτσιές, σπρωξιές, καθώς επίσης άρπαγμα ή φθορά ατομικής ιδιοκτησίας.
β. Το λεκτικό εκφοβισμό (verbal bullying): Στο λεκτικό εκφοβισμό το παιδί-δράστης πειράζει κατ' επανάληψη το παιδί - στόχο σε ενοχλητικό για το δεύτερο βαθμό. Κοροϊδεύει, κολλάει παρατσούκλια, βρίζει, γενικότερα προσβάλλει με λόγια και βωμολοχίες το παιδί - θύμα.
γ. Τον έμμεσο ή κοινωνικό εκφοβισμό (indirect/social/relational bullying): Σε αυτήν τη μορφή σχολικού εκφοβισμού τα μέσα που μεταχειρίζεται το παιδί - δράστης, ή κατά κανόνα οι δράστες, είναι η κοινωνική απομόνωση του θύματος και ο αποκλεισμός από την παρέα, μέσω της χειραγώγησης της ομάδας ομηλίκων. Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά - δράστες συσπειρώνονται σε μία κλίκα και πολύ συντονισμένα αγνοούν το συμμαθητή ή τη συμμαθήτριά τους. Κάνουν τα παιδιά - θύματα να αισθάνονται αόρατοι, δεν τους επιτρέπουν να παίξουν ή τους αναθέτουν τα πιο δυσάρεστα καθήκοντα στις ομαδικές δραστηριότητες. Τα παιδιά-θύτες τρέχουν να κρυφτούν (δείχνοντας επιδεικτικά ότι θα ήθελαν να εγκαταλείψουν τα παιδιά-θύματα). Γενικά τα παιδιά-θύτες περιφρονούν τα παιδιά-θύματα. Ο έμμεσος εκφοβισμός πλήττει κυρίως τις διαπροσωπικές σχέσεις του θύματος καθώς με ύπουλα μέσα, όπως είναι το κουτσομπολιό και η διάδοση κακών φημών, το αποκλείουν σταδιακά από όλες τις παρέες. Αυτή μάλιστα είναι η μορφή που δυσκολεύονται τα παιδιά-θύματα περισσότερο να αναφέρουν, ακριβώς διότι εκφράζεται έμμεσα, συγκαλυμμένα.
Η χρόνια θυματοποίηση συνδέεται με ψυχολογικά προβλήματα, όπως η υπερβολική αναστολή, η μοναξιά, το άγχος, η κατάθλιψη. Το παιδί που θυματοποιείται μπορεί να παρουσιάσει άρνηση για το σχολείο, φόβο για ανάπτυξη σχέσεων, αλλαγές στη διάθεση, σωματικά παράπονα και μαθησιακά προβλήματα επειδή η σχολική ζωή είναι μια ανυπόφορη εμπειρία.
Όσον αφορά τα σημάδια του εκφοβισμού είναι δύσκολο να αναγνωρίσεις ότι το παιδί σου είναι θύμα εκφοβισμού. Οι πληγές στο σώμα είναι σπάνιες. Πιο συχνά θα παρατηρηθούν αλλαγές στη συμπεριφορά του όπως είναι η άρνηση να πάει σχολείο, το άγχος για το σχολείο, η εμφάνιση συναισθημάτων λύπης, η μείωση της σχολικής επίδοσης και η παραίτηση από χόμπι.
Αίτια σχολικού εκφοβισμού:
β. Το λεκτικό εκφοβισμό (verbal bullying): Στο λεκτικό εκφοβισμό το παιδί-δράστης πειράζει κατ' επανάληψη το παιδί - στόχο σε ενοχλητικό για το δεύτερο βαθμό. Κοροϊδεύει, κολλάει παρατσούκλια, βρίζει, γενικότερα προσβάλλει με λόγια και βωμολοχίες το παιδί - θύμα.
γ. Τον έμμεσο ή κοινωνικό εκφοβισμό (indirect/social/relational bullying): Σε αυτήν τη μορφή σχολικού εκφοβισμού τα μέσα που μεταχειρίζεται το παιδί - δράστης, ή κατά κανόνα οι δράστες, είναι η κοινωνική απομόνωση του θύματος και ο αποκλεισμός από την παρέα, μέσω της χειραγώγησης της ομάδας ομηλίκων. Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά - δράστες συσπειρώνονται σε μία κλίκα και πολύ συντονισμένα αγνοούν το συμμαθητή ή τη συμμαθήτριά τους. Κάνουν τα παιδιά - θύματα να αισθάνονται αόρατοι, δεν τους επιτρέπουν να παίξουν ή τους αναθέτουν τα πιο δυσάρεστα καθήκοντα στις ομαδικές δραστηριότητες. Τα παιδιά-θύτες τρέχουν να κρυφτούν (δείχνοντας επιδεικτικά ότι θα ήθελαν να εγκαταλείψουν τα παιδιά-θύματα). Γενικά τα παιδιά-θύτες περιφρονούν τα παιδιά-θύματα. Ο έμμεσος εκφοβισμός πλήττει κυρίως τις διαπροσωπικές σχέσεις του θύματος καθώς με ύπουλα μέσα, όπως είναι το κουτσομπολιό και η διάδοση κακών φημών, το αποκλείουν σταδιακά από όλες τις παρέες. Αυτή μάλιστα είναι η μορφή που δυσκολεύονται τα παιδιά-θύματα περισσότερο να αναφέρουν, ακριβώς διότι εκφράζεται έμμεσα, συγκαλυμμένα.
Η χρόνια θυματοποίηση συνδέεται με ψυχολογικά προβλήματα, όπως η υπερβολική αναστολή, η μοναξιά, το άγχος, η κατάθλιψη. Το παιδί που θυματοποιείται μπορεί να παρουσιάσει άρνηση για το σχολείο, φόβο για ανάπτυξη σχέσεων, αλλαγές στη διάθεση, σωματικά παράπονα και μαθησιακά προβλήματα επειδή η σχολική ζωή είναι μια ανυπόφορη εμπειρία.
Όσον αφορά τα σημάδια του εκφοβισμού είναι δύσκολο να αναγνωρίσεις ότι το παιδί σου είναι θύμα εκφοβισμού. Οι πληγές στο σώμα είναι σπάνιες. Πιο συχνά θα παρατηρηθούν αλλαγές στη συμπεριφορά του όπως είναι η άρνηση να πάει σχολείο, το άγχος για το σχολείο, η εμφάνιση συναισθημάτων λύπης, η μείωση της σχολικής επίδοσης και η παραίτηση από χόμπι.
Αίτια σχολικού εκφοβισμού:
Το φαινόμενο του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο είναι σύνθετο, ενώ στην εκδήλωσή του συμβάλλει η αλληλεπίδραση ψυχολογικών, οικογενειακών, κοινωνικών, γνωστικών και συναισθηματικών παραγόντων. Το οικογενειακό περιβάλλον αποτελεί κλειδί την ανάπτυξη επιθετικών συμπεριφορών ανάμεσα στα παιδιά. Οι τρόποι που οι γονείς χρησιμοποιούν για να πειθαρχήσουν τα παιδιά τους συσχετίζονται άμεσα με τις μορφές αντιμετώπισης και επίλυσης συγκρουσιακών καταστάσεων που αυτά θα χρησιμοποιήσουν στη συνέχεια. Έρευνες αποδεικνύουν ότι οι γονείς των θυτών λειτουργούν συχνά οι ίδιοι στις σχέσεις τους με τα παιδιά τους με επιθετικότητα και εχθρότητα και έχουν αυταρχικές προσωπικότητες. Άλλοι παράγοντες που συντελούν είναι τα ατομικά χαρακτηριστικά των παιδιών (ιδιοσυγκρασία, έλλειψη ενσυναίσθησης) καθώς και σχολικοί παράγοντες.
Το γεγονός ότι η έκταση του φαινομένου είναι μεγαλύτερη σε κάποια σχολεία υποδεικνύει ότι ίσως υπάρχουν κάποιοι παράγοντες στο επίπεδο του σχολείου, οι οποίοι επηρεάζουν την συχνότητα εκφοβισμού. Σχολεία όπου υπάρχει ανεπαρκής εποπτεία, καθηγητές με ελλιπείς δεξιότητες για έγκαιρη αναγνώριση ατόμων που εμπλέκονται σε φαινόμενα σχολικού εκφοβισμού. Σημαντικό είναι και το ψυχολογικό κλίμα του σχολείου (ανταγωνιστικό, ελεγκτικό, απρόσωπο, οριο-θετεί με εχθρικό τρόπο, προσανατολισμένο στην επίδοση και όχι στις σχέσεις) καθώς και οι πολιτικές του εκπαιδευτικού συστήματος (υπερβολική χρήση της τιμωρίας και της αποβολής ως μέσου πειθαρχίας, δυσανάλογη επιβράβευση κοινωνικά θετικών συμπεριφορών κτλ.). Δεν πρέπει να ξεχνάμε και την επίδραση των Μ.Μ Ε καθώς και την επίδραση των συνομήλικων.
Ποιες αρνητικές συνέπειες μπορεί να προκαλέσει στο σχολικό χώρο και στην κοινωνία γενικότερα ο σχολικός εκφοβισμός
Διαχρονικές έρευνες καταδεικνύουν ότι η χρόνια θυματοποίηση συνδέεται με ψυχολογικά προβλήματα, όπως η υπερβολική αναστολή, η μοναξιά, η κατάθλιψη και το άγχος. Οι μαθητές που υπόκεινται σε εκφοβισμό συνήθως είναι απομονωμένοι, με φτωχές κοινωνικές δεξιότητες και μπορεί να παρουσιάσουν ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως δυσκολίες ύπνου, πονοκεφάλους, στομαχόπονους κτλ. Επίσης μπορεί να παρουσιάσουν μείωση της ακαδημαικής επίδοσης, αποφυγή ή άρνηση του σχολείου. Μια σοβαρή επιπλοκή είναι οι απόπειρες αυτοκτονίας που μερικές φορές δυστυχώς είναι πετυχημένες. Υπάρχουν έρευνες που δείχνουν ότι όσο παιδιά ασκούν εκφοβισμό έχουν αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάζουν και άλλες μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς, όπως κλοπές, βανδαλισμούς. Επίσης υπάρχει ισχυρή σχέση μεταξύ εκφοβιστικής συμπεριφοράς στο σχολείο και της εγκληματικότητας σε μεγαλύτερες ηλικίες. Τα παιδιά-θύτες, αυτά που ασκούν τον εκφοβισμό και τη βία, βρίσκονται σε μεγάλο κίνδυνο να διακόψουν και τη σχολική φοίτηση και να απομακρυνθούν από το σπίτι.
Αντιμετώπιση του εκφοβισμού:
Η έκταση του σχολικού εκφοβισμού σε συνδυασμό με την κρισιμότητα των συνεπειών καθιστούν επιτακτική ανάγκη άμεσης αντιμετώπισης. Στη περίπτωση του εκφοβισμού παρέμβαση και πρόληψη είναι αλληλένδετες. Έτσι η πολιτική για την απαλοιφή του φαινομένου πρέπει να στοχεύει τόσο στη πρόληψη όσο και στη διαχείριση της εκφοβιστικής συμπεριφοράς. Οι παρεμβάσεις που αποσκοπούν στη μείωση του σχολικού εκφοβισμού επιβάλλεται να συμπεριλαμβάνουν την οικογένεια, τα παιδιά , το σχολείο και την κοινότητα.
Το γεγονός ότι η έκταση του φαινομένου είναι μεγαλύτερη σε κάποια σχολεία υποδεικνύει ότι ίσως υπάρχουν κάποιοι παράγοντες στο επίπεδο του σχολείου, οι οποίοι επηρεάζουν την συχνότητα εκφοβισμού. Σχολεία όπου υπάρχει ανεπαρκής εποπτεία, καθηγητές με ελλιπείς δεξιότητες για έγκαιρη αναγνώριση ατόμων που εμπλέκονται σε φαινόμενα σχολικού εκφοβισμού. Σημαντικό είναι και το ψυχολογικό κλίμα του σχολείου (ανταγωνιστικό, ελεγκτικό, απρόσωπο, οριο-θετεί με εχθρικό τρόπο, προσανατολισμένο στην επίδοση και όχι στις σχέσεις) καθώς και οι πολιτικές του εκπαιδευτικού συστήματος (υπερβολική χρήση της τιμωρίας και της αποβολής ως μέσου πειθαρχίας, δυσανάλογη επιβράβευση κοινωνικά θετικών συμπεριφορών κτλ.). Δεν πρέπει να ξεχνάμε και την επίδραση των Μ.Μ Ε καθώς και την επίδραση των συνομήλικων.
Ποιες αρνητικές συνέπειες μπορεί να προκαλέσει στο σχολικό χώρο και στην κοινωνία γενικότερα ο σχολικός εκφοβισμός
Διαχρονικές έρευνες καταδεικνύουν ότι η χρόνια θυματοποίηση συνδέεται με ψυχολογικά προβλήματα, όπως η υπερβολική αναστολή, η μοναξιά, η κατάθλιψη και το άγχος. Οι μαθητές που υπόκεινται σε εκφοβισμό συνήθως είναι απομονωμένοι, με φτωχές κοινωνικές δεξιότητες και μπορεί να παρουσιάσουν ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως δυσκολίες ύπνου, πονοκεφάλους, στομαχόπονους κτλ. Επίσης μπορεί να παρουσιάσουν μείωση της ακαδημαικής επίδοσης, αποφυγή ή άρνηση του σχολείου. Μια σοβαρή επιπλοκή είναι οι απόπειρες αυτοκτονίας που μερικές φορές δυστυχώς είναι πετυχημένες. Υπάρχουν έρευνες που δείχνουν ότι όσο παιδιά ασκούν εκφοβισμό έχουν αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάζουν και άλλες μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς, όπως κλοπές, βανδαλισμούς. Επίσης υπάρχει ισχυρή σχέση μεταξύ εκφοβιστικής συμπεριφοράς στο σχολείο και της εγκληματικότητας σε μεγαλύτερες ηλικίες. Τα παιδιά-θύτες, αυτά που ασκούν τον εκφοβισμό και τη βία, βρίσκονται σε μεγάλο κίνδυνο να διακόψουν και τη σχολική φοίτηση και να απομακρυνθούν από το σπίτι.
Αντιμετώπιση του εκφοβισμού:
Η έκταση του σχολικού εκφοβισμού σε συνδυασμό με την κρισιμότητα των συνεπειών καθιστούν επιτακτική ανάγκη άμεσης αντιμετώπισης. Στη περίπτωση του εκφοβισμού παρέμβαση και πρόληψη είναι αλληλένδετες. Έτσι η πολιτική για την απαλοιφή του φαινομένου πρέπει να στοχεύει τόσο στη πρόληψη όσο και στη διαχείριση της εκφοβιστικής συμπεριφοράς. Οι παρεμβάσεις που αποσκοπούν στη μείωση του σχολικού εκφοβισμού επιβάλλεται να συμπεριλαμβάνουν την οικογένεια, τα παιδιά , το σχολείο και την κοινότητα.
Ειδικότερα για την πρόληψη του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο ο εκπαιδευτικός πρέπει να συζητά με τους μαθητές για τα δικαιώματά τους, τους κανόνες συμπεριφοράς, στο σχολείο και τους τρόπους αντιμετώπισης του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο, να παρέχει από νωρίς στους μαθητές κατάλληλους τρόπους έκφρασης της επιθετικότητας (όπως τα αθλήματα, οι τέχνες κτλ.) και ανάλογες ευκαιρίες για επιτεύγματα και καταξίωση, να ενισχύει τη φιλία μεταξύ των μαθητών και να αναδεικνύει την αλληλεγγύη της παρέας των φίλων ως το πλέον κατάλληλο μέσο για την αντιμετώπιση περιστατικών εκφοβισμού και βίας στο σχολείο, να ευαισθητοποιεί τους γονείς για το πρόβλημα, στις ατομικές και στις ομαδικές συνεργασίες, να αντιμετωπίζει τις αιτίες απομόνωσης και περιθωριοποίησης μαθητών, να δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ένταξη στη σχολική ομάδα των νεοφερμένων μαθητών ή των μαθητών με ειδικά προβλήματα και ανάγκες, να ασκεί ουσιαστική εποπτεία των χώρων του σχολείου στους οποίους πιθανολογείται εκδήλωση εκφοβισμού και βίας μεταξύ των μαθητών.
Πηγή: www.paidiatros.com, από άρθρο της σχολικής ψυχολόγου Μαρίας Θεοφίλου.
Διαβάστε περισσότερα στο:
http://www.paidiatros.com/paidi/psychologia/sholikos-ekfovismos
Το σκίτσο του Βαγγέλη Γιακουμάκη, είναι του Δημήτρη Χαντζόπουλου από "Τα Νέα"
Πολύ καλή παρουσίαση. Το φαινόμενο πρέπει πλέον να προβληματίσει σοβαρά και όχι μόνο με κάποια λόγια που αύριο θα ξεχαστούν
ΑπάντησηΔιαγραφήΚατά την άποψή μας, το φαινόμενο του bullying, το οποίο μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορες μορφές (λεκτική ή σωματική βία, κακή χρήση των social media, κ.λπ.) έχει πολλές φορές τις ρίζες του στο οικογενειακό περιβάλλον. Παιδιά που βιώνουν περιστατικά βίας μέσα στην ίδια την οικογένειά τους , απαξιωτικές συμπεριφορές, ή παραμέληση ή εγκατάλειψη είναι πιθανό να εκδηλώσουν συμπτώματα bullying στο σχολείο ή σε κάποιο άλλο χώρο. Για την αντιμετώπιση του φαινομένου χρειάζεται η συμμετοχή, ενημέρωση & εκπαίδευση όλων των εμπλεκομένων, παιδιών, γονιών και δασκάλων.
ΑπάντησηΔιαγραφή