Δημοψηφίσματα - Πότε η άμεση δημοκρατία μπορεί να γίνει επικίνδυνη

Τα δημοψηφίσματα και λαϊκές ετυμηγορίες ακούγονται ελκυστικά. Πρόσφατα αποδείχθηκε ωστόσο, πως μπορούν να διαιρέσουν ακόμη περισσότερο τις ήδη διαιρεμένες κοινωνίες. 

Λίγα πράγματα εκνευρίζουν περισσότερο τους πολίτες, από την αίσθηση ότι «αυτοί εκεί πάνω» νομίζουν πως τρώνε κουτόχορτο. Στο σύνταγμα και στις ομιλίες των πολιτικών, διακηρύττεται πως ο λαός είναι κυρίαρχος και όλες οι εξουσίες πηγάζουν από αυτόν. Στην πραγματικότητα όμως,
οι πολιτικές ελίτ φαίνεται να κάνουν του κεφαλιού τους – κατευνάζουν τους ανθρώπους με ψωμί και βιντεοπαιχνίδια, ενώ μοιράζουν μεταξύ τους εξουσίες και χρήμα. Έτσι σκέφτονται οι αγανακτισμένοι πολίτες και πολλοί άλλοι, οι οποίοι έχουν αμφιβολίες για το κράτος και την κοινωνία. Αν θέλουν να επιβιώσουν, οι φιλελεύθερες δημοκρατίες πρέπει να κερδίσουν ξανά την εμπιστοσύνη αυτών των ανθρώπων.

Πως όμως θα το κάνουν αυτό; Μία πιθανή απάντηση θα ήταν να πάρουν στα σοβαρά την εθνική κυριαρχία του λαού – τι καλύτερο από μία άμεση δημοκρατία λοιπόν; «Κάθε νόμος που δεν επιβεβαιώνεται απευθείας από το λαό είναι άκυρος», έγραψε ο διαφωτιστής Jean-Jacques Rousseau. Από τη στιγμή που ένας λαός ορίζει αντιπροσώπους, για παράδειγμα βουλευτές, παύει να είναι πλέον ελεύθερος. 

Jean-Jacques Rousseau

Οι σκέψεις του Rousseau ακούγονται ελκυστικές και είναι ξανά δημοφιλείς. Η άμεση δημοκρατία ζει μία αναγέννηση. Οι πολίτες αποφασίζουν για σημαντικά ζητήματα οι ίδιοι: Οι Έλληνες για σχέδια λιτότητας, οι Ελβετοί για μετανάστες, οι Βρετανοί για την Ευρώπη, οι Ούγγροι για πρόσφυγες και οι Κολομβιανοί για την ειρήνη. Το Δεκέμβριο αποφάσισαν οι Ιταλοί για μία συνταγματική μεταρρύθμιση. Σύντομα θα ψηφίσουν οι Τούρκοι για τη θανατική ποινή και οι Σκωτσέζοι για την ανεξαρτησία τους.

Αυτήν την περίοδο γίνεται πολύ συχνά κατάχρηση της άμεσης δημοκρατίας. Θα έλεγε κανείς πως vox populi – η φωνή του λαού – δεν εισακούγεται. Όμως πρέπει να θέσουμε και το ερώτημα, κατά πόσο αυτά τα δημοψηφίσματα και λαϊκές ετυμηγορίες αποφέρουν περισσότερη δημοκρατία, καλύτερη πολιτική και πιο ευτυχισμένους πολίτες.

Ας πάρουμε για παράδειγμα την Ουγγαρία. Κανείς δε μπορεί να μιλήσει για μία δίκαιη ψηφοφορία την Κυριακή στις 2 Οκτωβρίου. Η κυβέρνηση έθεσε το ψυχαναγκαστικό ερώτημα, αν θα επιτρέψουν στην Ευρώπη να τους αναγκάσει να αναλάβουν περισσότερους ξένους. Ήταν σαν να ρωτούσε τους πολίτες εάν επιθυμούν περισσότερους φόρους ή λιγότερες ημέρες διακοπών. Επιπλέον, η εκλογική μάχη ήταν υπερβολικά μονόπλευρη, καθώς η κυβέρνηση άπλωσε σε ολόκληρη τη χώρα ένα δίχτυ προπαγάνδας μίσους. Πολύ πιο ώριμη πολιτικά ήταν η στάση της πλειοψηφίας των Ούγγρων, η οποία δεν πήγε να ψηφίσει, ακυρώνοντας έτσι το δημοψήφισμα. Αυτό δεν απέτρεψε ωστόσο τον πρωθυπουργό Viktor Orban να μεταφράσει αυτή την ήττα σε μία νίκη, η οποία μάλιστα τον ενθαρρύνει να αλλάξει το σύνταγμα.

Και οι Έλληνες έπρεπε να βιώσουν πόσο μικρή σημασία δίνουν ορισμένοι πολιτικοί στα δημοψηφίσματα. Το 2015 ψήφισαν κατά των μεταρρυθμιστικών σχεδίων των δανειστών. Το αποτέλεσμα; Τα σχέδια υλοποιήθηκαν και η χώρα ζει μία πολιτική λιτότητας άνευ προηγουμένου. Πολλοί Έλληνες είχαν κάθε δικαίωμα να αισθάνονται εξαπατημένοι, όπως οι Δανοί το 1992 – όταν ψήφισαν κατά της ευρωπαϊκής συνθήκης του Μάαστριχτ, αλλά η κυβέρνηση πήρε, ύστερα από μερικές αλλαγές και μία νέα ψηφοφορία, το αποτέλεσμα που ήθελε. Αυτή είναι μία συνταγή για να εξαγριώσεις τους δημοκρατικούς πολίτες.

Η λαϊκή ψήφος μπορεί να είναι και αντιπαραγωγική, όταν οι πολιτικοί τη χρησιμοποιούν για να αυξήσουν την εξουσία τους. Αυτό συνέβη με τον πρώην πρωθυπουργό David Cameron ο οποίος προκήρυξε δημοψήφισμα για την παραμονή της Μεγάλης Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, προκειμένου να περιορίσει τις αντιευρωπαϊκές φωνές στο κόμμα του. Το αποτέλεσμα: Ο Cameron έχασε το αξίωμά του και Μεγάλη Βρετανία σύντομα τη θέση της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στη δε Κολομβία; Εκεί απέρριψε ο λαός τη συνθηκολόγηση για ειρήνη. Το αποτέλεσμα ενδέχεται να είναι επιπλέον κόστος σε ανθρώπινες ζωές.

Δεν υπάρχει πραγματική δημοκρατία όσο δεν προστατεύονται οι μειονότητες. 

Όσα αναφέραμε προηγουμένως δεν στρέφονται εναντίων των δημοψηφισμάτων και των λαϊκών ετυμηγοριών στο σύνολό τους. Όταν οι πολίτες είναι καλά πληροφορημένοι και μπορούν να λογαριάσουν ξεκάθαρα τα υπέρ και τα κατά μία απόφασης, μπορούν να δώσουν νέα πνοή σε μία δημοκρατία. Η άμεση δημοκρατία γίνεται ωστόσο προβληματική, όταν δεν εφαρμόζεται με δίκαιους όρους και από ευσυνείδητους πολιτικούς – πολύ δε περισσότερο όταν είναι λαϊκιστές αυτοί που καλούνται να διεξάγουν τα δημοψηφίσματα. Σε αυτήν την περίπτωση μπορεί να οδηγηθούμε σε παράδοξα αποτελέσματα, τα οποία χειραγωγούν, κάμπτουν ή αγνοούν την πρόθεση του λαού.

Η ιδέα του Rousseau για μια άμεση δημοκρατία, στην οποία η πλειοψηφία είναι όλα και η μειοψηφία τίποτα, αποδείχθηκε επικίνδυνη. Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα στηρίζονται σε τέτοιες ιδέες προκειμένου να νομιμοποιήσουν το μοντέλο της εθνικής ενότητας υπό μία αυταρχική κυβέρνηση. Αυτό μας διδάσκει, πως χωρίς προστασία για τις μειονότητες, δεν υπάρχει πραγματική δημοκρατία – η οποία βρίσκεται σε κίνδυνο και στη Δύση. Ολόκληρες κοινωνίες, όπως στην Πολωνία ή τις ΗΠΑ, καταλήγουν ως εχθρικά στρατόπεδα, τα οποία μάχονται χωρίς συμβιβασμούς.

Δημοψηφίσματα με δηλείμματα που υπεραπλουστεύουν πολύπλοκα ερωτήματα και χρήζουν απόλυτους νικητές και ηττημένους, οδηγούν σε ακόμη μεγαλύτερη πόλωση. Αντ’ αυτού μπορούν οι δύσφημοι κομματικοί τσακωμοί στα κοινοβούλια να οδηγήσουν σε συμβιβασμούς, οι οποίοι διατηρούν ένα κράτος ενωμένο.

Πηγή: https://ellinogermaniko.com

Διαβάστε το και στα γερμανικά
Referenden – Wann direkte Demokratie gefährlich werden kann 
(σε 3 μέρη) στα:
https://ellinogermaniko.com/2016/10/05/referenden-wann-direkte-demokratie-gefaehrlich-werden-kann-teil-13/
https://ellinogermaniko.com/2016/10/07/referenden-wann-direkte-demokratie-gefaehrlich-werden-kann-teil-23/
https://ellinogermaniko.com/2016/10/09/referenden-wann-direkte-demokratie-gefaehrlich-werden-kann-teil-33/