Μπορεί ένας αρχαίος Έλληνας να κερδίσει τον πόλεμο της Αμερικής;

Του Tobin Harshaw / Bloomberg View

από το capital.gr

Την ιδιαίτερα καυτή σε ειδήσεις εβδομάδα που πέρασε στην Ουάσινγκτον, με τις καθημερινές αποκαλύψεις για Ρώσους χάκερς, τη Γερουσία να παραπαίει στο δρόμο προς αυτό που θα αντικαταστήσει το Obamacare και με τα δύο κόμματα να έχουν πέσει με τα μούτρα στις βουλευτικές εκλογές της Τζόρτζια, ποιος θα φανταζόταν ποτέ ότι ο πιο επιφανής άνθρωπος της τρέχουσας επικαιρότητας θα ήταν ένας ξένος στρατηγός που βρίσκεται στον τάφο εδώ και 2400 χρόνια;

Χάρη σε ένα άρθρο του Michael Crowley στο Politico, ο ιστορικός Θουκυδίδης, ο οποίος κατέγραψε τον ζοφερό Πελοποννησιακό πόλεμο μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης τον 5ο αιώνα π.Χ., είναι στο επίκεντρο των συζητήσεων. Αποκαλύπτεται ότι η ιστορία του Θουκυδίδη αποτελεί αγαπημένο ανάγνωσμα για ορισμένες πολύ διαφορετικές "φατρίες" εντός του ιδιοσυγκρασιακού εσωτερικού κύκλου του Trump. Από τη μία πλευρά, έχετε τον τσαλακωμένο πολιτικό σύμβουλο του προέδρου και προβοκάτορα παντός καιρού, Steve Bannon, και από την άλλη, δύο καλογυαλισμένους στρατηγούς που παίζουν το ρόλο των Ενηλίκων της κυβέρνησης στην Αίθουσα: τον υπουργό Άμυνας James Mattis και το Σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας H.R. McMaster. (Ο Crowley σημειώνει επίσης ότι ο εκπρόσωπος του McMaster, Michael Anton, διαθέτει δύο αντίγραφα της "Ιστορίας του Πελοποννησιακού Πολέμου" του Θουκυδίδη.)

Για τους ανθρώπους αυτούς, η αρχαία σοφία του Θουκυδίδη είναι εξαιρετικά σύγχρονη. Ο McMaster χαρακτήρισε κάποτε την ιστορία αυτή ένα από τα πέντε βασικά αναγνώσματα για κάθε επαγγελματία στρατιωτικό και έγραψε σε ένα τεύχος του περιοδικού New York Times του 2013: "Οι άνθρωποι πολεμούν σήμερα για τους ίδιους λόγους που ο Θουκυδίδης εντόπισε πριν από 2.500 χρόνια: από φόβο, για την τιμή και για το συμφέρον". Ο Mattis ανέφερε την ίδια αυτή τριάδα κινήτρων στη συνεδρίαση για την επικύρωση της υποψηφιότητάς του. Όσο για τον Bannon, ακούστε μία σύγκριση που έκανε μεταξύ του Fox News και του πρώην εργοδότη του, Breitbart: "Σε αυτήν την σύγχρονη έκδοση του επικού Πελοποννησιακού Πολέμου, οι επιφανείς Αθηναίοι γνωρίζουν καλά ότι οι Σπαρτιάτες έρχονται στο κατόπι τους και δεν μπορούν να κάνουν τίποτα απολύτως γι 'αυτό". 

Είναι αλήθεια πως πολλοί άνθρωποι μιλούν για την καθοδήγηση που πρέπει κανείς να παίρνει μέσα από τις κάννες των στρατιωτικών στοχαστών, από τον Θουκυδίδη και τον Ηρόδοτο μέχρι τον Clausewitz και τον SunTzu. Το ερώτημα είναι πώς προσαρμόζουν αυτή τη σοφία στη ζωή και τους αγώνες τους. Για να κατανοήσουμε καλύτερα τι μπορεί να σημαίνει "η Ιστορία" στον 21ο αιώνα, μίλησα με δύο εξέχοντες μελετητές του Θουκυδίδη, οι οποίοι, τυχαίνει να είναι παντρεμένοι: τον Frederick W. και την Kimberly Kagan. Για το ευρύ κοινό, οι Kagans είναι κυρίως γνωστοί επειδή συμβούλεψαν τον Πρόεδρο George W. Bush για την επιτυχημένη "ανάπτυξη" των αμερικανικών στρατευμάτων στο Ιράκ το 2007. Αλλά κάτι που είναι ακόμα πιο χαρακτηριστικό είναι ότι, ο Fred, μελετητής της πολιτικής άμυνας στο American Enterprise Institute, είναι επίσης γιος του καθηγητή των κλασικών του Yale, Donald Kagan, ο εγκυρότερος Αμερικανός ιστορικός του Θουκυδίδη και συγγραφέας της σημαντικής τετράτομης ιστορίας του πολέμου μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης. Η Kimberly Kagan είναι ιδρύτρια του Ινστιτούτου Μελέτης του Πολέμου, ενός think tank στην Ουάσινγκτον. Επιτρέψτε μας να σας παρουσιάσουμε εδώ μία αποτυπωση των όσων συζητήσαμε.

Tobin Harshaw: Η συζήτηση αυτή την εβδομάδα περιστρέφεται γύρω από την επονομαζόμενη "Θουκυδίδεια Παγίδα", σύμφωνα με την οποία πολλοί βλέπουν κάποιες δυνάμεις να οδηγούν αναπόφευκτα στον πόλεμο όταν μια αυξανόμενη ισχυρή δύναμη προκαλέσει την υπάρχουσα τάξη. Ομοίως, πριν από λίγες εβδομάδες πήρα συνέντευξη από τον ναύαρχο James Stavridis, πρώην στρατιωτικό διοικητή του ΝΑΤΟ, και χρησιμοποίησε τον όρο ως κόκκινη σημαία σε σχέση με την Κίνα. Τι έχετε να πείτε για αυτή την υπόθεση;

Fred και Kimberly Kagan: Δεν υπάρχει καμία Θουκυδίδεια Παγίδα. Ο πόλεμος δεν είναι αναπόφευκτος. Οι ηγέτες των κρατών, επηρεασμένοι από τους πολίτες τους, παίρνουν συγκεκριμένες αποφάσεις πολιτικής που μπορούν να φέρουν τα κράτη πιο κοντά στον πόλεμο ή να τον αποφύγουν. Ο Θουκυδίδης απεικονίζει τον πόλεμο μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης ως αναπόφευκτο για να απαλλάξει από την ευθύνη τον Αθηναίο πολιτικό Περικλή, τον οποίο θαύμαζε πολύ.

TH: Ακόμα κι αν ο πόλεμος δεν είναι αναπόφευκτος, η Πελοποννησιακή σύγκρουση δείχνει πως μια αναδυόμενη πολιτεία, η Αθήνα και μια στρατιωτική υπερδύναμη, η Σπάρτη, μπορούν να οδηγηθούν στην αυτοκαταστροφή. Ποιο μάθημα αντλούμε από αυτό σήμερα;

FK&KK: Είναι αρκετά λανθασμένο να συμπεράνουμε από τον Θουκυδίδη ότι ο πόλεμος μπορεί να αποφευχθεί αν συνθηκολογήσεις με μία αναδυόμενη δύναμη. Η Αθήνα με αυτοπεποίθηση αμφισβήτησε την ηγεσία της Σπάρτης στον ελληνικό κόσμο. Η Σπάρτη προσπάθησε να συμβιώσει και να συνθηκολογήσει με την Αθήνα πολλά χρόνια πριν από τον πόλεμο, αλλά όσο περισσότερο το προσπαθούσε, τόσο μεγαλύτερη σιγουρια ένιωθαν οι Αθηναίοι. Ήταν αυτή η διαδικασία, και όχι η στείρα άρνηση των Σπαρτιατών να κάνουν χώρο για μια αναπτυσσόμενη δύναμη, που οδήγησε στην πραγματικότητα στον πόλεμο.

TH: Και δεν ήταν η τελευταία φορά, έτσι;

FK&KK: Η Ιστορία προσφέρει άλλα παρόμοια παραδείγματα. Ο Neville Chamberlain προσπάθησε να αποδεχθεί τις "νόμιμες" απαιτήσεις μιας αναδυόμενης Γερμανίας στη δεκαετία του 1930, πράγμα που ενθάρρυνε τον Χίτλερ και οδήγησε σε έναν καταστροφικό πόλεμο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Βρετανία προσπάθησαν επίσης να ανεχθούν μια αναδυόμενη Ιαπωνία τη δεκαετία του 1920. Οι Βρετανοί προσπάθησαν επίσης να αποδεχθούν μια ανερχόμενη Γερμανία στα τέλη του 19ου αιώνα, πράγμα που οδήγησε στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό δεν σημαίνει ότι το να ανεχθείς μία αναδυόμενη δύναμη δεν λειτουργεί ποτέ, αλλά μάλλον οδηγεί, τουλάχιστον μερικές φορές, σε ακόμη πιο καταστροφικές συγκρούσεις από αυτές που θα προέκυπταν αν οι κυριαρχικές δυνάμεις όρθωναν το ανάστημά τους εξαρχής.

ΤΗ: Αναφερθήκατε στον Περικλή, και πράγματι "Η Ιστορία" είναι τόσο μια ιστορία μεμονωμένων δρώντων, όσο και μία για τις απρόσωπες δυνάμεις. Πώς αυτό σχετίζεται με την εποχή μας;

FK&KK: Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος στην εξατομίκευση των διεθνών σχέσεων. Η στρατηγική του Περικλή στηριζόταν σε μεγάλο βαθμό στην ανάγνωση του Σπαρτιάτη βασιλιά Αρχιδάμου, ο οποίος, όπως δικαίως πίστευε, προτιμούσε να αποδεχθεί την Αθήνα παρά να ξεκινήσει πόλεμο. Αλλά ο Αρχίδαμος δεν μπορούσε να πράξει ελεύθερα. Το πολεμικό κόμμα της Σπάρτης τον παρέκαμψε και επέλεξε τη σύγκρουση.

Η παγίδα αυτή είναι πολύ πιο πραγματική και διαδεδομένη από το πρόβλημα της προσαρμογής απέναντι σε μία αναδυόμενη δύναμη. Οι ηγέτες κρατών συχνά φτάνουν να αισθανθούν ότι κατανοούν τους ομολόγους τους καλά (συχνά λανθασμένα) και προχωρούν στην εφαρμογή πολιτικών που βασίζονται σε αυτή την παραδοχή. Ωστόσο, τα κράτη είναι περίπλοκα και λίγοι ηγέτες μπορούν να ενεργήσουν με πλήρη ανεξαρτησία από τους συμβούλους τους, τα κοινοβούλια και το λαό. Η εξατομίκευση της εξωτερικής πολιτικής συχνά οδηγεί σε λανθασμένες εκτιμήσεις που μπορεί να έχουν καταστροφικές συνέπειες.

TH: Και σήμερα, οι ΗΠΑ έχουν δύο δυνητικούς ανταγωνιστές, οι οποίοι εδραιώνουν σταθερά τον έλεγχό τους στο δικό του κράτος ο καθένας: τον Vladimir Putin στη Ρωσία και ο Xi Jinping στην Κίνα. Έτσι, σε κάποιο βαθμό, φαίνεται, ότι τα πράγματα πρέπει να είναι εξατομικευμένα. Πολλοί αισθάνονται ότι η μεγαλύτερη δυσκολία είναι ότι ο Putin, ιδιαίτερα, φαίνεται να συμπεριφέρεται απρόβλεπτα.

FK&KK: Η στρατηγική του Περικλή, την οποία ο Θουκυδίδης θαύμαζε και επαινούσε πολύ, ήταν βαθιά λανθασμένη (όπως απέδειξε ο Donald Kagan). Απαιτούσε από την Αθήνα κουλουριαστεί μέσα στο φρούριό της, παραδίδοντας την πλούσια ύπαιθρό της στην σπαρτιάτικη καταστροφική λαίλαπα, ενώ ταυτόχρονα χρησιμοποιούσε το αθηναϊκό ναυτικό για να διεξάγει περιορισμένες επιθέσεις σε σπαρτιατικό έδαφος. Η στρατηγική έπρεπε να πετύχει γρήγορα, καθώς η Αθήνα είχε χρήματα που θα την έφταναν για να πολεμήσει έναν τέτοιο πόλεμο μόνο για μερικά χρόνια. Ωστόσο, οι Σπαρτιάτες δεν συμπεριφέρθηκαν, όπως περίμενε ο Περικλής, και έτσι η στρατηγική του δεν διέθετε γα κανένα μηχανισμό που θα τους υποχρέωνε να αποδεχθούν την ήττα. Έτσι ένας σύντομος πόλεμος παρατάθηκε για δεκαετίες.

Το να υποθέσουμε ότι ο εχθρός θα συμμορφωθεί με τα σχέδιά μας είναι ένα κοινό λάθος. Η αποτυχία να σκεφτεί κανείς μια στρατηγική ως την ολοκλήρωσή της είναι ένα άλλο μεγάλο λάθος.

TH: Και σε καμία περίπτωση τα μοναδικά δύο.

FK&KK: Οι ευσεβείς πόθοι είναι ένα ακόμη κοινό μοιραίο ελάττωμα. Η αποτυχία της κυβέρνησης του George W. Bush να έχει μια στρατηγική για το Ιράκ μετά το 2003 είναι καταγεγραμμένη λεπτό προς λεπτό και οδήγησε σε καταστροφικές συνέπειες. Η αβάσιμη πεποίθηση του Barack Obama ότι η αποχώρηση όλων των δυνάμεων των ΗΠΑ από το Ιράκ το 2011 δεν θα προκαλούσε σοβαρά προβλήματα ήταν ένα άλλο παράδειγμα υπεραισιόδοξης σκέψης. Οι σημερινές στρατηγικές των ΗΠΑ που επικεντρώνονται στην ανάκτηση της Ράκκα στη Συρία και της Μοσούλης στο Ιράκ από το Ισλαμικό Κράτος, αποτελούν επίσης μέρος ενός μοντέλου βραχυπρόθεσμου προγραμματισμού που δεν εξετάζει επαρκώς ποιες περαιτέρω εκστρατείες θα απαιτηθούν για την επίτευξη του στόχου.

TH: Άρα τι θα είχε να μας πει ο Θουκυδίδης για την προσπάθεια να φτάσουμε σε ένα είδος πιο μόνιμης λύσης;

FK&KK: Η ειρήνη είναι πάντα επιθυμητή, αλλά όχι πάντα δυνατή. Δεν προκύπτει κατά κανόνα από επιδέξιες διπλωματικές διαπραγματεύσεις, αλλά από τη δημιουργία μιας κατάστασης στην οποία και οι δύο πλευρές (ή όλες οι πλευρές) είτε είναι ικανοποιημένες με τις θέσεις τους είτε είναι πεπεισμένες ότι δεν μπορούν να τις βελτιώσουν πολεμώντας. Για να είναι ανθεκτική, η ειρήνη πρέπει να αντανακλά την πραγματικότητα. Εάν μια πλευρά είναι βαριά δυσαρεστημένη από τους όρους της συμφωνίας, αλλά προσωρινά αδυνατεί να συνεχίσει να πολεμά, η επανάληψη του πολέμου σε σύντομο χρονικό διάστημα είναι πολύ πιθανή.

Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος διακόπηκε από την Νικίειο ειρήνη. Εδραιώθηκε σε μια στιγμή προσωρινής εξάντλησης και από τις δύο πλευρές, και επρόκειτο να διαρκέσει για 30 χρόνια και να θέσει σε εφαρμογή μηχανισμούς διαιτησίας για να αποφευχθεί ο πόλεμος στη συνέχεια. Καθώς και οι δύο πλευρές ανέκαμψαν γρήγορα, ωστόσο, προέκυψαν διαφορές που ώθησαν τα στρατόπεδα στην επανάληψη των εχθροπραξιών. Οι συνθήκες για την ειρήνη δεν είχαν τεθεί, καμία πλευρά δεν ήταν έτοιμη να προσφέρει, και οι δύο πλευρές ήταν πρόθυμες να συνεχίσουν να πολεμούν γιατί αυτό ήθελαν. Ο πόλεμος συνεχίστηκε.

TH: Γιατί έχω την αίσθηση ότι μιλάμε ξαφνικά για τη Συρία;

FK&KK: Παρακολουθήσαμε αυτό το μάθημα επανειλημμένα στη Συρία. Πολλές προσπάθειες για διαπραγμάτευση ακόμη και τοπικών εχθροπραξιών απέτυχαν επειδή οι πλευρές δεν ήταν διατεθειμένες να δεχτούν η μία τους όρους της άλλης παρά τη φρίκη του πολέμου που είχαν ήδη υποφέρει. Πολλές πραγματικές ανακωχές και καταπαύσεις πυρός έχουν καταρρεύσει για τους λόγους αυτούς. Σε τέτοιες περιπτώσεις, τα εμπόλεμα μέρη χρησιμοποιούν τις ανακωχές, ακόμη και συμφωνίες ειρήνης ως τρόπους να πάρουν αναπνοή για να ανασυνταχθούν, ελπίζοντας να επαναλάβουν τη μάχη με καλύτερους όρους. Η αφελής επιδίωξη των εκεχειριών και των συμφωνιών ειρήνης για το καλό τους μπορεί να παρατείνει στην πραγματικότητα την φρίκη των συγκρούσεων όταν αποσυνδέονται από την πραγματικότητα που επικρατεί στο έδαφος.

Πηγή: capital.gr 

Σχετική ανάρτηση: Politico: Γιατι ο Λευκός Οίκος διαβάζει την ιστορία του Θουκυδίδη