Οδοιπορικό στον Αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας

Δεν πήγαμε φυσικά στον αρχαιολογικό της χώρο της Ελευσίνας για να βρούμε κάποια λύση στα ... Ελευσίνια Μυστήρια. Είναι γνωστό ότι αυτά ήταν πάντα απόρρητα. Στα αρχαία εκείνα χρόνια ήταν απαγορευμένο, με ποινή θανάτου μάλιστα, να μιλήσει κανείς για αυτά στους μη μυημένους.

Έτσι λοιπόν εκείνο το όμορφο φθινοπωρινό πρωινό αρκεστήκαμε στην περιπλάνηση στον πολύ σημαντικό αρχαιολογικό χώρο και στη ...φωτογράφηση! 

«Εδώ, στο Ιερό της Ελευσίνας, τελείωνε η Ιερά οδός, που άρχιζε από την Ιερά πύλη του τείχους της Αθήνας στον σημερινό αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού. Η Ιερά οδός είχε μήκος 19 χιλιόμετρα και στην αρχή, μέχρι το Δαφνί, η διαδρομή της ταυτίζεται με την σημερινή ομώνυμη οδό. Από το Ελευσίνιο της Αθήνας επέστρεφε η πομπή των Ελευσινίων Μυστηρίων και μέσω της Ιεράς Οδού με στάσεις τελετουργικές κατέληγε στο Ιερό» όπως μας ενημερώνει μια πινακίδα στο χώρο.

Το ιερό της Ελευσίνας υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα λατρευτικά κέντρα του αρχαίου κόσμου, όπου από τη Μυκηναϊκή Εποχή έως το τέλος του 4ου αι. μ.Χ. λατρευόταν συνεχώς η Δήμητρα, θεά της ανανέωσης της φύσης και της βλάστησης, που δίδαξε στους Ελευσίνιους την καλλιέργεια της γης και τις ιερές τελετές, τα Ελευσίνια μυστήρια, για τα οποία αξίωσε απόλυτη μυστικότητα. 

Στα χρόνια του Σόλωνα (αρχές 6ου αι. π.Χ.) η Ελευσίνα προσαρτάται στην Αθήνα και τα Ελευσίνια Μυστήρια καθιερώνονται ως αθηναϊκή γιορτή. Την εποχή του Πεισίστρατου (550-510 π.Χ.) το ιερό και η πόλη, δυτικά του λόφου, περιβάλλονται από ισχυρό τείχος με πύργους. 

Η τελευταία περίοδος ακμής του ιερού της Ελευσίνας τοποθετείται στα Ρωμαϊκά Χρόνια, όταν ρωμαίοι αυτοκράτορες στολίζουν το ιερό με νέα λαμπρά οικοδομήματα όπως τα Μεγάλα Προπύλαια, τις Θριαμβικές Αψίδες, την Κρήνη, ναούς και βωμούς. 

Xαρακτηρστικό δημόσιο έργο της ρωμαϊκής άποψης για τους κεντρικούς δημόσιους χώρους είναι η ρωμαϊκή αυλή. Τα κτήρια όμως που προβάλλει είναι όλα εμπνευσμένα από την ελληνική κλασική αρχιτεκτονική. Η ρωμαϊκή αυλή άρχισε να κατασκευάζεται από τον Αδριανό και ολοκληρώθηκε από τον Μάρκο Αυρήλιο.

Θριαμβικές αψίδες έκτιζαν οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες ή τις ανήγειραν πόλεις προς τιμήν των αυτοκρατόρων είτε προς ανάμνηση νικών σε πολέμους είτε για να σηματοδοτήσουν την επέκταση μιας πόλης ή την είσοδο σε ένα ιερό όπως συμβαίνει εδώ. Εδώ, υπήρχαν η Ανατολική θριαμβική αψίδα και η Δυτική θριαμβική αψίδα, που αντιγράφουν την λίγο προγενέστερη αψίδα του Αδριανού στην Αθήνα.

Τα Μεγάλα Προπύλαια κτίστηκαν από τον αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο ως μνημειακή είσοδος του Ιερού. Είναι ακριβές αντίγραφο του κεντρικού τμήμτος των Προπυλαίων της Ακρόπολης των Αθηνών. Κάτω από τα Μεγάλα Προπύλαια υπήρχε η είσοδος του Ιερού της κλασικής περιόδου. Στα Μεγάλα Προπύλαια ανήκει και το αέτωμα με τη μορφή του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου.

Ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος 

Τα Μικρά Προπύλαια ήταν η κύρια είσοδος του ιερού πριν αυτό επεκταθεί βορειότρα ως τα Μεγάλα Προπύλαια. Από το διάκοσμο της εσωτερικής όψης των Μικρών Προπυλαίων σώζονται οι δυο Καρυάτιδες που εκτίθενται η μια στο Μουσείο και η άλλη στο Κέμπριτζ όπου μεταφέρθηκε το 1812.

Καρυάτιδα στο Μουσείο της Ελευσίνας

Το Τελεστήριο στον Αρχαιολογικό Χώρο της Ελευσίνας

Καλλίχορον Φρέαρ. Το πηγάδι αυτό υπήρχε από τα πανάρχαια χρόνια. Σύμφωνα με τον μύθο εδώ ξεκουράστηκε η θεά Δήμητρα αναζητώντας την κόρη της Περσεφόνη, μετά την αρπαγή της από τον Πλούτωνα. Εξάλλου στην αναζήτηση αυτή έχουν τη βάση τους και τα Ελευσίνια Μυστήρια. Για το γεγονός αυτό υπήρχε ιδιαίτερη εορταστική εκδήλωση με τον χορό των παρθένων της Ελευσίνας.

Καλλίχορον Φρέαρ

Ο μύθος της αρπαγής της Περσεφόνης 
 
Η Περσεφόνη ήταν κόρη της Δήμητρας, της θεάς της γεωργίας και του Δία, του Πατέρα των Θεών. Όταν ο Πλούτωνας, ο θεός του Άδη, είδε την νεαρή όμορφη Περσεφόνη, την ερωτεύτηκε και αποφάσισε να την κλέψει. 

Σύμφωνα με τον Ομηρικό ύμνο, μια μέρα που η νεαρή Περσεφόνη μάζευε άνθη στο Νύσιο πεδίο (στους κάμπους της Ελευσίνας) με τη συντροφιά των "παρθένων", των Ωκεανιδών νυμφών, της Αθηνάς και της Άρτεμης, απομακρύνθηκε από τη συντροφιά της αναζητώντας το πιο όμορφο λουλούδι. Βλέποντας ένα νάρκισσο έσκυψε να τον πιάσει, αλλά τότε ξαφνικά άνοιξε η γη, ξεπήδησε ο Πλούτωνας με το άρμα του, άρπαξε την πανέμορφη κοπέλα και μαζί κατέβηκαν στον Κάτω Κόσμο. Κανείς δεν είδε την αρπαγή, κανείς δεν άκουσε τις κραυγές της κόρης, παρά μόνο ο Ηλιος.

Γεμάτη πόνο για τον χαμό του παιδιού της, η θεά Δήμητρα περιπλανήθηκε εννέα ημέρες αναζητώντας παντού την κόρη της. Την δέκατη ημέρα, ο Ήλιος την πληροφόρησε για το τι είχε συμβεί. Η Δήμητρα οργίστηκε και έκανε τη γη άγονη, με τις καλλιέργειες να μαραζώνουν και τους ανθρώπους να μαστίζονται από την πείνα. Η στάση αυτή της Δήμητρας ανάγκασε τον Δία να παρέμβη και να συμβιβάσει τα πράγματα.

Τελικά συμφώνησαν να μένει η Περσεφόνη το 1/3 του χρόνου με τον σύζυγο της, συμβολικά η περίοδος αυτή σημαίνει τον μαρασμό της φύσης κατά τους ψυχρούς χειμερινούς μήνες, και τα 2/3 με την μητέρα της και τους υπόλοιπους Ολύμπιους Θεούς, είναι η περίοδος που η φύση αναγεννάται από τους σπόρους που κοιμούνται τον χειμώνα μέσα στο χώμα. Με άλλα λόγια ο μύθος της αρπαγής της Περσεφόνης είναι μια αλληγορία του κύκλου της ευφορίας της φύσης.

Οι Σιροί ήταν αποθήκες για τις "απαρχές", δηλαδή την πρώτη σοδειά των σιτηρών που προσέφεραν στη θεά Δήμητρα όλες οι πόλεις κατά την αρχαιότητα. Οι Σιροί της εποχής του Πεισίστρατου βρίσκονται δυτικά των Προπυλαίων, ενώ εκείνοι της εποχής του Περικλή είναι κοντά στο Τελεστήριο. Οι Σιροί των ρωμαϊκών χρόνων, που σώζονται σήμερα, είναι ακόμη μεγαλύτεροι.

Πλουτώνειον. Ο χώρος του Σπηλαίου παραπέμπει στην έννοια της εισόδου στον Άδη. Έχει συνδεθεί με την αρπαγή της Περσεφόνης το φθινόπωρο από τον Πλούτωνα και την ανάδυσή της την άνοιξη στη γή. Ο μύθος συσχετίζεται με την καρποφορία της γής μετά την σπορά που θεωρήθηκε δώρο της Δήμητρας στο ανθρώπινο γένος. Ο ναός του Πλούτωνα είναι αρχαϊκός αλλά μετασκευάστηκε πολλές φορές από τον 4ο αιώνα π.Χ. μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια.

Πλουτώνειον

Τα Ελευσίνια Μυστήρια

Τα Ελευσίνια ήταν γιορτή και μυστηριακή τελετή που πραγματοποιούνταν στην Ελευσίνα της Αττικής προς τιμήν της θεάς Δήμητρας και της κόρης της Περσεφόνης. Βασίζονταν στον μύθο της αναζήτησης της Περσεφόνης από την μητέρα της Δήμητρα μετά την αρπαγή της από τον άρχοντα του κάτω κόσμου, Πλούτωνα. Κατά μια παραδοχή, επρόκειτο για την ιερότερη και πιο σεβαστή τελετή από όλες τις γιορτές της αρχαίας Ελλάδας.

Τα Μεγάλα Ελευσίνια εορτάζονταν κατά τη 15η ημέρα του μήνα Βοηδρομιώνα (ο Βοηδρομιών είναι ο τρίτος μήνας στο αττικό ημερολόγιο, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στο Βοηδρόμιο Απόλλωνα και άρχιζε με την πρώτη εμφάνιση της σελήνης του Αυγούστου, εως την νέα σελήνη του Σεπτεμβρίου) και κρατούσαν εννέα ημέρες.

Φαίνεται πως η τελετή χωριζόταν σε τρία τμήματα: 
Τα δρώμενα, κατά τα οποία γινόταν αναπαράσταση της ιστορίας της Δήμητρας και της Περσεφόνης, καθώς και της αρπαγής της τελευταίας από τον Άδη και της περιπλάνησης της μητέρας της για να τη βρει. 
Τα δεικνύμενα, όπου ο Ιεροφάντης έμπαινε στο Ιερό και έβγαινε λίγο αργότερα με τα Ιερά αντικείμενα των δυο θεοτήτων, τα οποία πρόβαλλε στους μυημένους, και 
Τα λεγόμενα, συμβολικές φράσεις των μυστών.

Ακολουθούσε ο ύψιστος βαθμός μύησης. Η μύηση αποσκοπούσε στη συμφιλίωση με το θάνατο και την προσδοκία της μεταθανάτιας ζωής, κάτι που είχε μεγάλη απήχηση την εποχή εκείνη. Η πεποίθηση αυτή αντανακλάται και στον ομηρικό ύμνο προς τη θεά Δήμητρα.

Η ουσία των Ελευσίνιων μυστηρίων παραμένει κάτι το άγνωστο. Ακόμα και για τα Ιερά Αντικείμενα που έφερε ο Ιεροφάντης ενώπιον των μυημένων στο αποκορύφωμα της τελετής δεν είναι γνωστή η φύση τους: Εικάζεται πως ήταν αρχαϊκά αγαλματίδια και σύμβολα πιθανότατα της Δήμητρας και της Κόρης. Η μυστικότητα που επιβαλλόταν μεταξύ των μυημένων έχει θρησκευτικές και πολιτικές βάσεις. Στον Ομηρικό Ύμνο αναφέρεται πως «τα μυστήρια που έδειξε η Δήμητρα δεν πρέπει ούτε να παραμελούνται, ούτε να ερευνούνται, ούτε να κοινολογούνται», ενώ από την πολιτεία επιβαλλόταν η θανατική ποινή σε όποιον αθετούσε τον όρκο των μυστών. 

Αρχαιολογικό Μουσείο Ελευσίνας 

Προαύλιο Μουσείου. Εδώ μπορεί να δει κάποιος μια μαρμάρινη σαρκοφάγος των ρωμαϊκών χρόνων (2ος αι. μ.Χ.) με παράσταση της θήρας του Καλυδώνιου Κάπρου στην κύρια όψη της, δύο μεγάλες μαρμάρινες δάδες, σύνθετα κιονόκρανα των Μικρών Προπυλαίων, μαρμάρινα επιτύμβια αγγεία και αρκετά ακέφαλα αγάλματα.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ελευσίνας διαθέτει 6 αίθουσες, όπου μεταξύ πολλών άλλων υπάρχουν: 

Αίθουσα I. Πρωτοαττικός αμφορέας (650 π.Χ.) με παράσταση της τύφλωσης του Πολύφημου στο λαιμό και του μύθου του Περσέα και της Μέδουσας στο σώμα του. Η «Φεύγουσα Κόρη» (αρχές 5ου αι. π.Χ.) από το διάκοσμο της Ιεράς Οικίας.

Η «Φεύγουσα Κόρη»

Αίθουσα ΙΙ. Ακέφαλο άγαλμα της θεάς Δήμητρας, πρωτότυπο έργο του τέλους του 5ου αι. π.Χ., από το εργαστήριο του γλύπτη Αγοράκριτου. Αναθηματικά ανάγλυφα που εικονίζουν την «αποστολή» του Τριπτόλεμου για τη διάδοση της καλλιέργειας της γης.

Ακέφαλο άγαλμα της θεάς Δήμητρας

Αίθουσα ΙΙΙ. Ακέφαλο άγαλμα του Ασκληπιού, πρωτότυπο έργο του 4ου αι. π.Χ. Αρχαϊστικό άγαλμα Κόρης που κρατούσε αρχικά μια χαμένη σήμερα λεκάνη με νερό για καθαρμούς. Αγαλμάτιο Ποσειδώνα, ρωμαϊκό αντίγραφο έργου του Λύσιππου.

Αίθουσα IV. Δύο μαρμάρινοι ανδριάντες ρωμαίων αυτοκρατόρων και άγαλμα του Αντίνοου, ευνοούμενου του Αδριανού.

Αίθουσα V. Το υπερφυσικού μεγέθους άγαλμα κιστοφόρου Κόρης, στο κέντρο της αίθουσας, είναι η μία από τις δύο Καρυάτιδες (βλέπε φωτογραφία πιο πάνω στην παράγαφο για τα Μοκρά Προπύλαια) που στήριζαν τη στέγη των Μικρών Προπυλαίων (1ος αι. π.Χ.). Στην ίδια αίθουσα εκτίθενται δύο γύψινα προπλάσματα που αναπαριστούν το Ιερό της Ελευσίνας κατά τον 6ο αι. π.Χ. και κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους.

Αίθουσα VI. Εκτίθενται αγγεία και άλλα μικροευρήματα από το Ιερό και τα νεκροταφεία της αρχαίας Ελευσίνας. Αντιπροσωπεύονται όλες οι φάσεις ζωής στο χώρο, από τα προϊστορικά χρόνια έως την Υστερορωμαϊκή περίοδο. 

Όμως η ώρα πέρασε...

Μπορεί λοιπόν εκείνο το φθινοπωρινό πρωινό που επισκεφθήκαμε τον αρχαιολογικό χώρο και το μουσείο να μη βρήκαμε τις απαντήσεις στα Μυστήρια της Ελευσίνας, αλλά πολλά είδαμε και πολλά μάθαμε. Και ήταν κάτι ευχάριστο. 

afirimeno.com

Πηγές: Με πληροφορίες από τις ενημερωτικές πινακίδες που υπάρχουν στον αρχαιολογικό χώρο, καθώς και από el.wikipedia.org, odysseus.culture.gr και mixanitouxronou.gr

Φωτογραφίες: Takis Ant