Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ: Δέκα μαθήματα ζωής

Ο έρωτας και η ποίηση κυλούσαν στο αίμα της μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής της. Η σπουδαία ποιήτρια που έφυγε χθες από τη ζωή στα 81 της χρόνια έχει μιλήσει με ειλικρίνεια και χωρίς υπεκφυγές για την αναπηρία της, για τη ζωή και τα γηρατειά, για την ποίηση και την υστεροφημία.

Παρά τις δυσκολίες εξαιτίας της αναπηρίας της που την ακολουθούσε από τα παιδικά της χρόνια, το γλυκό χαμόγελο δεν έλειψε ποτέ από το πρόσωπό της. Η σπουδαία ποιήτρια αγάπησε τη ζωή και τη χάρηκε πολύ, και αυτή της το ανταπέδωσε προσφέροντάς της αναγνώριση και υστεροφημία. Η ποίηση ήταν η μεγάλη της σύμμαχος και το αντίδοτο στον ψυχικό της πόνο.

Είχε εξαιρετικούς γονείς, και νονό τον Νίκο Καζαντζάκη, έζησε εξάλλου στο πλάι ενός υπέροχου συντρόφου, του Βρετανού Ρόντνεϊ Ρουκ, που την αγάπησε πολύ. 

Απόσταγμα της σκέψης της είναι τα δέκα μαθήματα ζωής που μας άφησε παρακαταθήκη: 

1. Για την αναπηρία της: «Αν είχα γεννηθεί ένα χρόνο μετά, ο Φλέμινγκ θα είχε εφεύρει την πενικιλίνη και θα είχα σωθεί. Εζησα με μια αναπηρία, η οποία όμως δεν με εμπόδισε να χορέψω, να κολυμπήσω, να χαρώ τη ζωή».

2. Για το γράψιμο: «Ψυχολογικά είναι το αντίβαρο για την αναπηρία μου».

3. Για την ποίηση: «Οι πηγές της είναι ο ψυχικός πόνος, η έλλειψη. Αμα είσαι καλά γιατί να γράφεις ποιήματα; Η ρίζα του ποιήματος είναι η πληγή και το ποίημα είναι η ουλή».

4. Για την ποίηση και τη γλώσσα: «Τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει τη δυναμική της μητρικής γλώσσας και ειδικά στην ποίηση. Η ποίηση και η γλώσσα είναι σαν την κυρία με το σκυλάκι… το σκυλάκι είναι η ποίηση και είναι πολύ κακομαθημένο, κάνει ό,τι θέλει».

5. Για τον σημερινό κόσμο: «Η εικόνα του με τρομάζει. Βρίσκω τα νέα της κάθε μέρας πολύ τρομακτικά. Οσο ζω βέβαια ελπίζω. Αλλά είναι εφιαλτικό να είσαι νέος, να σπουδάζεις, να παιδεύεσαι, να μην αρνείσαι να εργαστείς και να μένεις άνεργος».

6. Για τον έρωτα: «Είναι το παν. Και τώρα που είμαι εβδομήντα ετών και ευτυχώς καλά, ένα από τα δύσκολα πράγματα της ηλικίας είναι αυτό. Ότι ζω χρόνια τώρα χωρίς τον έρωτα. Δεν καταλαβαίνω πώς αναπνέω, πώς δουλεύω χωρίς αυτόν».

7. Για το νόημα της ζωής: «Είναι η υπεραξία της ίδιας της ζωής που εξαρτάται από σένα αν θα σε εμπνεύσει ή όχι».

8. Για τα γηρατειά: «Δεν καταπίνονται εύκολα. Οσο καλές και να είναι οι συνθήκες ζωής σου, πλησιάζεις στο τέλος. Ο,τι κάνουμε, ό,τι σκεφτόμαστε βρίσκεται κάτω από την σκιά του μέλλοντος. Η ηλικία μειώνει την ιδέα του μέλλοντος. Η επίγνωση του γήρατος είναι μια κατάσταση πανικού».

9. Για τον θάνατο: «Οπως είπε κάποιος μεγάλος “δύο πράγματα δεν μπορείς να κοιτάξεις κατάματα. Τον ήλιο και το θάνατο”».

10. Για την υστεροφημία: «Γράφουμε με την ελπίδα ότι έστω και ένα τέταρτο της ώρας αφού πεθάνουμε κάτι θα έχει μείνει. Λίγο είναι αυτό; Στο μηχανισμό της γραφής υπάρχει αυτό, ότι ίσως κάτι από ό,τι κάνω μπορεί να μείνει». 

Το τελευταίο ποίημα της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ: 

Καθρέφτη μου, σ’ εσένα μιλάω, εσένα έχω μπροστά μου, άλλο κανένα. 

Οι άνθρωποι, φίλοι, χάθηκαν. 

Χάθηκαν απ’ τη ζωή ή χάθηκε το νόημα που έβρισκαν σε μένα; 

Με κοιτάς, σε κοιτώ, ένα πρόσωπο νεανικό προσπαθώ να θυμηθώ, ωραίο ποτέ, όμως πάντα εκφραστικό της στιγμής και μόνο. 

Σ’ αγνοούσα τότε κι έτρεχα, λαχάνιαζε το σώμα που μου είχε απομείνει –ανάπηρο απ’ την αρχή–, ήθελα να το εκμεταλλευτώ, να το χαρώ, ν’ αφεθώ στον αέρα, στη θάλασσα, στον αμερόληπτο έρωτα. 

Τις φιλενάδες μου με τα τέλεια κορμιά που έλαμπαν στον ήλιο, δεν ζήλεψα ποτέ, δεν αισθάνθηκα ποτέ ότι οι άνθρωποι μου είχαν στερήσει κάτι που μου ανήκε. 

Και τώρα ήρθε της εξομολόγησης η ώρα. 

Μικρέ μου καθρέφτη, που τελευταία σ’ έχω συνέχεια μπροστά μου για να σε συνηθίσω: Σε μισώ. Θα με συγχωρέσεις; 

Μίσος τι θα πει δεν ήξερα. Αλλά τώρα, να, βλέπω το πρόσωπό μου κι εξαγριώνομαι ενάντια στη φύση. 

Μέσα μου βαθιά, βέβαια, ξέρω ότι ο εχθρός μου δεν είσαι εσύ, αλλά ο χρόνος. 

Ο χρόνος όμως παραμένει πάντα ασύλληπτος αφού τα αμαρτήματά του όλο αναβάλλονται κι αυτός διαφεντεύει ακόμη τη ζωή μου. 

Καθρέφτη μου, θύμα είσαι κι εσύ του ανθρώπινου παραλογισμού. 

Σ’ ευχαριστώ που μου παραστέκεσαι και μ’ αφήνεις να σε μισώ. 

Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ. Βιογραφικά στοιχεία

Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ γεννήθηκε στην Αθήνα τον Φεβρουάριο του 1939. Γονείς της ήταν οι Γιάννης Αγγελάκης και Ελένη Σταμάτη. Ήταν πνευματική κόρη του Νίκου Καζαντζάκη, που διατηρούσε φιλικές σχέσεις με τον πατέρα της. 

Μόλις στα 17 της χρόνια δημοσιεύει στο περιοδικό Καινούργια εποχή το ποίημα της «Μοναξιά» μετά από παρότρυνση του Νίκου Καζαντζάκη, ο οποίος έστειλε γράμμα στον Γιάννη Γουδέλη, τον διευθυντή της Καινούργιας εποχής γράφοντας: «Παρακαλώ, δημοσιεύστε αυτό το ποίημα, το έχει γράψει μία κοπέλα που δεν έχει βγάλει ακόμα το γυμνάσιο. Είναι το ωραιότερο ποίημα που διάβασα ποτέ!». Από τότε άνοιξε ο δρόμος για την ενασχόληση της με την ποίηση και τη μετάφραση. 

Άρθρα για την ποίηση και την μετάφραση της ποίησης έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά και εφημερίδες. Το έργο της έχει μεταφραστεί σε περισσότερες των δέκα γλωσσών και ποιήματα της εμπεριέχονται σε λογοτεχνικές ανθολογίες. Αρχή και τέλος για εκείνη η ποίηση του Κ.Π. Καβάφη. 

Σπούδασε ξένες γλώσσες στην Αθήνα, τη Γαλλία και την Ελβετία. Ήταν διπλωματούχος μεταφράστρια-διερμηνέας. Είχε μεταφράσει, μεταξύ άλλων, Αλεξάντρ Σεργκέγεβιτς Πούσκιν, Βλαντιμίρ Βλαντιμίροβιτς Μαγιακόβσκι, Ουίλλιαμ Σαίξπηρ κ.ά. Η ποίησή της διακρίνεται από μια έντονη καταφυγή σε φανταστικές χώρες. 

Το 1962 τιμήθηκε με το Α΄ Βραβείο Ποίησης της πόλης της Γενεύης (Prix Hensch). Το 1985 τιμήθηκε με το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Το 2000 τιμήθηκε με το βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη (Ακαδημία Αθηνών). Το 2014 βραβεύτηκε με το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για το σύνολο του έργου της.

Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ λειτούργησε από την πρώτη της ποιητική συλλογή ως «προπομπός της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς (της λεγόμενης γενιάς της αμφισβήτησης)». Το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα της ποιητικής της είναι η «σωματικότητα των αισθημάτων και η κατάφαση στη μοναξιά ως του βαθύτερου γνωρίσματος της ύπαρξης», ενώ στα πιο πρόσφατα έργα της η έμφαση δίνεται στις αυτοβιογραφικές αναφορές και σε έναν εσωτερικό διάλογο με τον θάνατο.

Απεβίωσε στις 21 Ιανουαρίου 2020.

Πηγές: protagon.gr, el.wikipedia.org