Η Υγεία στην αρχαία Ελλάδα - Online εξερεύνηση από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Με αφορμή την εμβληματική έκθεση «Ίασις. Υγεία, Νόσος, Θεραπεία από τον Όμηρο στον Γαληνό» που παρουσιάστηκε το 2014, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης προτείνει μια σειρά online δραστηριοτήτων, μέσω διαδικτυακής επίσκεψης στο cycladic.gr και ενώ συνεχίζουμε να «Μένουμε Σπίτι». 

Συγκεκριμένα, οι επισκέπτες μπορούν από το σπίτι τους να εξερευνήσουν τον κόσμο της Υγείας στην αρχαία Ελλάδα και να ανακαλύψουν πρακτικές και παραδόσεις, ορισμένες από τις οποίες συνεχίζουν να εφαρμόζονται μέχρι σήμερα, μέσα από πλούσια κείμενα και υλικό.

Στην έκθεση παρουσιάζεται η εξέλιξη των αρχαίων θεραπευτικών πρακτικών, εξετάζοντας τη μετάβαση από την μαγικο-θρησκευτική θεραπεία στην ορθολογική, επιστημονική ιατρική.

Φρόντιζαν τη διατροφή και το σώμα τους στην αρχαία Ελλάδα; Πώς αντιμετώπιζαν το ζήτημα της δημόσιας υγείας; Τι έκανε ένας αθλητής, 2.500 χρόνια πριν, εάν τραυματιζόταν; Υπήρχαν χειρουργικά εργαλεία; Πώς χρησιμοποιούσαν το όπιο και άλλες φαρμακευτικές ουσίες και βότανα;

Η διατήρηση της υγείας, η κατανόηση των αιτιών που προκαλούν τις ασθένειες και η ανεύρεση τρόπων αντιμετώπισής τους, είναι ζητήματα που έχουν ανέκαθεν απασχολήσει τον άνθρωπο. Τί αλλαγές όμως παρατηρήθηκαν στην ανθρώπινη σκέψη και στις ιατρικές μεθόδους μέσα στους αιώνες; 

Η έκθεση «Ίασις» παρουσίασε σχεδόν 300 αρχαία αντικείμενα από 41 Μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού. Μεταξύ άλλων, αντικείμενα ταξίδεψαν από το Βρετανικό Μουσείο, το Λούβρο και τα Μουσεία του Καπιτωλίου στην Ρώμη. Χωρίστηκε σε τρεις ενότητες: «Υγεία», «Νόσος», «Θεραπεία», και κάλυπτε το χρονικό διάστημα περίπου από το 1200 π.Χ. έως τον 3ο αιώνα μ.Χ.

Οι πρωιμότερες γραπτές μαρτυρίες που αφορούν στην ελληνική θεραπευτική προέρχονται από τα Ομηρικά έπη, από τα οποία προκύπτει ότι οι ασθένειες θεωρούνταν σημάδια θεϊκής οργής και δυσαρέσκειας. Για τον εξευμενισμό των θεών, οι άνθρωποι κατέφευγαν σε προσευχές, καθαρμούς και θυσίες. Ωστόσο, ήδη από τα τέλη του 6ου αι. π.Χ., η φιλοσοφία άρχισε να ασκεί μια ιδιαίτερη επιρροή στην εξέλιξη της ιατρικής. Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που απήλλαξαν την ιατρική από μαγικά και θρησκευτικά στοιχεία, αντιλαμβανόμενοι ότι η διατήρηση της υγείας και η καταπολέμηση της ασθένειας εξαρτώνται από φυσικά αίτια.

Για τη διατήρηση της υγείας, αλλά και για τη θεραπεία των ασθενειών, οι ιπποκρατικοί γιατροί απέδιδαν μεγάλη σημασία στη δίαιτα. Στην αρχαιότητα, η λέξη δίαιτα δεν περιοριζόταν μόνο στην τροφή, όπως σήμερα, αλλά ήταν μια ευρύτερη έννοια που περιελάμβανε επίσης -και πάντα με μέτρο- το ποτό, τη σωματική άσκηση, τα λουτρά και τις μαλάξεις, τον ύπνο, τη σεξουαλική ζωή, και γενικότερα τις συνήθειες και τον τρόπο με τον οποίο διαβίωνε κάποιος. Άλλωστε, το ρήμα διαιτῶμαι, από το οποίο προέρχεται η λέξη δίαιτα, σημαίνει «ζω με έναν ορισμένο τρόπο».

Μαρμάρινο αναθηματικό ανάγλυφο - Υπό το βλέμμα της Υγιείας, ο Ασκληπιός θεραπεύει την ξαπλωμένη ασθενή κατά τη διάρκεια της εγκοίμησης στο Ασκληπιείο

Εξίσου σημαντική για την προστασία της υγείας ήταν και η καθαριότητα, τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και στο επίπεδο της ευρύτερης κοινωνικής ομάδας, της πόλης.

Η μέριμνα για τη δημόσια υγιεινή υπήρχε ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους, όπως μαρτυρούν οι εγκαταστάσεις στα μινωικά ανάκτορα της Κρήτης: είχαν πολύ καλό φωτισμό και αερισμό, υδραγωγεία με πήλινους σωλήνες, συστήματα αποχέτευσης, λουτήρες και άλλα μέσα υγιεινή.

Οι αρχαίες αναφορές στην υγιεινή διαβίωση -όπως π.χ. αυτές των ιπποκρατικών πραγματειών «Περί ανέμων, υδάτων, τόπων» και «Περί διαίτης», που τονίζουν το πόσο πολύ επηρεάζεται η υγεία από το φυσικό περιβάλλον, αλλά και γενικότερα από τον τρόπο ζωής- τεκμηριώνονται με ποικίλα αρχαιολογικά ευρήματα, όπως αγγεία που εικονίζουν σκηνές ατομικής υγιεινής, τόσο με άνδρες που πλένονται σε κρηναία οικοδομήματα όσο και με εκδιδόμενες γυναίκες που φροντίζουν για την καθαριότητα του κορμιού τους. 

Ορφικός ύμνος στην Υγίεια 

Φωτογραφία αριστερά: Μαρμάρινο άγαλμα της θεάς Υγείας, 3ος αι. μ.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Κω 

Από την αυγή της ύπαρξής του, ο άνθρωπος πασχίζει να βελτιώσει τις συνθήκες της ζωής του. Καθ’ όλη τη μακραίωνη πορεία του, και σε όλες τις χρονικές περιόδους του πολιτισμού, αγωνίζεται να διατηρήσει την υγεία του και αναζητά τις αιτίες που προκαλούν τις ασθένειες που τον ταλαιπωρούν, αποδίδοντάς τες άλλοτε σε εξωτερικούς παράγοντες, όπως στη μαγεία και τη θεϊκή οργή, και άλλες φορές σε εσωτερικές αιτίες, όπως στη διαταραχή της ισορροπίας των στοιχείων του οργανισμού. Ωστόσο, το πρωταρχικό του μέλημα και ενδιαφέρον ήταν ανέκαθεν η ανεύρεση τρόπων για την αντιμετώπιση των ασθενειών.

Ο Ορφικός ύμνος στην Υγίεια: 

«Ω περιπόθητη, αξιέραστη, που ζωογονείς τα πάντα, βασίλισσα των πάντων,
άκουσέ με, ω μακάρια Υγίεια, που φέρνεις την ευτυχία και είσαι η μητέρα όλων,
διότι από σένα καταστρέφονται οι ασθένειες των ανθρώπων,
και κάθε σπίτι ευημερεί γεμάτο χαρά χάρη σε σένα,
και οι τέχνες ακμάζουν, και σε ποθεί ο κόσμος, ω βασίλισσα,
και μόνον ο Άδης σε μισεί, ο πάντοτε θανατηφόρος.
Είσαι πάντα γεμάτη ζωντάνια, πολυπόθητη, ανακούφιση για τους θνητούς,
διότι χωρίς εσένα όλα είναι ανώφελα στους ανθρώπους·
διότι ούτε ο Πλούτος, που μάς δίνει τα αγαθά, είναι γλυκός στα συμπόσια,
ούτε ο άνδρας, που μόχθησε πολύ, καταφέρνει να γεράσει χωρίς εσένα·
διότι μόνη εσύ κυριαρχείς στα πάντα, και βασιλεύεις σε όλους.
Αλλά, ω θεά, έλα στους μύστες πάντοτε βοηθός,
και σώζε μας από την κακοτυχία των φοβερών ασθενειών».

Παράλληλα, στο cycladic.gr οι επισκέπτες μπορούν: Να γνωρίσουν τον κυκλαδικό, τον αρχαίο ελληνικό και τον κυπριακό πολιτισμό, να θυμηθούν τις μεγάλες περιοδικές εκθέσεις του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης μέσα από βίντεο καλλιτεχνών και επιμελητών, να εξερευνήσουν τη συλλογή του Μουσείου, να παρακολουθήσουν διαλέξεις καθώς και να επιλέξουν από μια σειρά e-books. 

Πηγές: naftemporiki.gr , cycladic.gr