Ζούμε, αλήθεια, την παρακμή της Δύσης; Αμυνα με ελευθερία και ειλικρίνεια

Του Κωνσταντίνου Α. Παπαγεωργίου / Καθημερινή

Φιλοσοφούντες ιστορικοί, από τον Μοντεσκιέ και τον Γκίμπον μέχρι τον Σπένγκλερ και τον Τόινμπι, συλλαμβάνουν τη ζωή πολιτειών και πολιτισμών από τη σκοπιά της ακμής και της παρακμής τους. Η συγκεκριμένη προσέγγιση δεν είναι πάντοτε γόνιμη, γιατί δεν είναι εύκολο να μετατρέψουμε μια κατά βάση βιολογική διαδικασία σε κοινωνικοπολιτική μεταφορά. 

Εχει ωστόσο ενδιαφέρον ότι αυτά τα φιλόδοξα ιστορικοφιλοσοφικά εγχειρήματα προσπαθούν να αρθρώσουν κάτι για το παρόν μέσα από σκέψεις που αναφέρονται σε ένα αληθινό ή μυθικό παρελθόν. Γι’ αυτόν τον λόγο ο μέγας Μοντεσκιέ αλλά και ο ιδιοσυγκρασιακός Σπέγκλερ αξίζει να διαβαστούν ακόμη και σήμερα. Ο πρώτος επικαλείται προσχηματικά τη Ρώμη και την παρακμή της για να θέσει το ζήτημα της διακινδύνευσης της ελευθερίας εξαιτίας της διαφθοράς και της άμετρης επέκτασης της επικράτειας· ο δεύτερος επιχειρεί να συλλάβει την κοσμοαντίληψη της εποχής του (1914) ερευνώντας τα πολιτιστικά της υποστρώματα. Επηρεασμένος από τον Γκαίτε, ο Σπένγκλερ ονομάζει τη Δύση «φαουστική», επειδή εκποιεί κάτι για κείνη σημαντικό προκειμένου να κερδίσει την αιωνιότητα. Η «φαουστική» Δύση διαφοροποιείται από το «απολλώνιο» στοιχείο της ελληνικής (και ρωμαϊκής) αρχαιότητας που στερείται την ιστορική συνείδηση και δίνει, αντιθέτως, όλη την έμφαση στο παρόν.

Πώς φανταζόμαστε άραγε την παρακμή ενός πολιτισμού; Nα μετρήσουμε τη διάρκεια της παρουσίας του στην παγκόσμια σκηνή, να ζυγίσουμε τη βαρύτητα του ρόλου του, να αποτιμήσουμε την τελική έκβασή του στο παγκόσμιο δράμα; Αν και δεν είναι πάντα σαφές πού βρίσκεται αυτή η σκηνή και ποιοι είναι οι θεατές της, κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η Δύση αποχώρησε από κάποια σκηνή – με εξαίρεση όσους ταυτίζονται με δικτάτορες και λαϊκιστές. Η πρωτοκαθεδρία της έχει βεβαίως κλονιστεί σε πολλά μέτωπα και σε κάποια δικαίως, αν συνυπολογίσει κανείς την απληστία και σκληρότητα αιώνων, τους εγκληματικούς πολέμους και τις ανόητες επεμβάσεις που έγιναν στο όνομα των αξιών της από το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα και πέρα. Η Δύση υπονόμευσε και η ίδια την καθοδηγητική και συμβολική της δύναμη. Δεν πρέπει, όμως, να παραβλέπουμε κάτι πολύ σημαντικό. Η πολιτική και εν μέρει οικονομική της οπισθοχώρηση έχει ενδογενή και εξωγενή αίτια, που δεν έχουν αρνητικό πρόσημο, όπως κατεξοχήν η βαθμιαία ανάδυση άλλων δυνάμεων και λαών. Διεκδικούν και αυτοί ένα δικαίωμα παρουσίας και ένα μερίδιο ευημερίας. Αυτό, όμως, είναι ένα θετικό γεγονός και συμβαδίζει με τις «δυτικές» αξίες.

Η οπισθοχώρηση, αν υπάρχει, οφείλεται επιπλέον στο γεγονός ότι η «Δύση» αποτελείται από ελεύθερες και δημοκρατικές πολιτείες που σέβονται την ελευθερία και προάγουν ανοιχτές κοινωνίες. Οι δημοκρατικές πολιτείες αποδέχονται συνειδητά και τους κινδύνους που μπορούν να προκύψουν από αυτή την ελευθερία, γιατί αντιλαμβάνονται την αξία της συνταγματικής της κατοχύρωσης αλλά και τα ευρύτερα οφέλη της για την ατομική και συλλογική ευημερία. Ο ένας λόγος που «υποχωρεί» η Δύση είναι το γεγονός ότι οι υπέρ της ελευθερίας αξίες της βρίσκουν κατά κάποιον τρόπο έναν ευρύτερο ορίζοντα εφαρμογής, πέρα από την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Η «αποαποικιοποίηση» για την οποία γίνεται σήμερα λόγος μπορεί να προκλήθηκε από την επιθυμία αυτοδιάθεσης των ίδιων των καταπιεσμένων λαών και πολιτισμών, αλλά το αντίστοιχο δικαίωμα ενός λαού να ορίσει το μέλλον του είναι σύμφυτο με τις ιδέες της (δυτικής) νεωτερικότητας.

Ο άλλος λόγος είναι ότι οι περίπλοκες διακλαδώσεις και διαρκείς ανασυνθέσεις του Διαφωτισμού βάζουν τα θεμέλια μιας πιο κριτικής εσωτερικής συνείδησης και ενατένισης, καμιά φορά με ασυνήθιστη ένταση και συχνότητα. Οι άνθρωποι δεν είναι πάντα εύκολο να παρακολουθήσουν αυτή την εξέλιξη και η σύγχρονη τεχνολογία της επικοινωνίας ενισχύει την αποξένωση και εχθρότητα απέναντι σε ό,τι αδυνατούμε να κατανοήσουμε. Τα δυτικά καθεστώτα ελευθερίας και οι πολιτικοί τους έχουν το καθήκον να συμβάλουν στη γεφύρωση αυτού του χάσματος και στην άμβλυνση της «αποξένωσης» του σύγχρονου πολίτη από την εξουσία – με ειλικρίνεια και χωρίς θεατρινισμούς. 

Από την άλλη, τα δημοκρατικά κράτη οφείλουν με τη συμπεριφορά τους να αποτρέψουν τη διολίσθηση του μη δυτικού κόσμου προς ολοκληρωτικά πρότυπα και επιρροές. Πρέπει να δείξουν έμπρακτα ότι ο λόγος περί ελευθερίας δεν είναι πρόσχημα αλλά όχημα απελευθέρωσης μέσω της συμμετοχής σε ένα υπέρτερο σύστημα συνύπαρξης. Τα δημοκρατικά κράτη φέρουν, δηλαδή, το βάρος της αποδείξεως ότι η ελευθερία δεν είναι μια δυτική παγίδα, αλλά μια αντικειμενική ευκαιρία για όλους. Πρέπει ίσως να καταστούν πάλι «απολλώνια» υπό την έννοια μιας καταστατικής ειλικρίνειας απέναντι στους πολίτες τους και στον υπόλοιπο κόσμο.

* Ο κ. Κωνσταντίνος Α. Παπαγεωργίου έχει διατελέσει καθηγητής της Φιλοσοφίας του Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ.

Πηγή: kathimerini.gr
(Η 5η άποψη από τις 6 που αναδημοσιεύουμε από σχετικό άρθρο)

Σχετικές αναρτήσεις:
Ζούμε, αλήθεια, την παρακμή της Δύσης; Το σύνηθες χάος του κόσμου
Ζούμε, αλήθεια, την παρακμή της Δύσης; Τι έρχεται μετά την ηγεμονία
Ζούμε, αλήθεια, την παρακμή της Δύσης; Η γοητεία της πτώσης και ο κόσμος μας
Ζούμε, αλήθεια, την παρακμή της Δύσης; Κοινή λέξη, επικίνδυνη ιδέα