Ζούμε, αλήθεια, την παρακμή της Δύσης; Ο Λούκυ Λουκ στην όχι και τόσο άγρια Δύση

Του Γιάννη Μπαλαμπανίδη / Καθημερινή

Η ιδέα της παρακμής είναι μια ιδέα ισχυρή, γι’ αυτό γοητευτική. Επανέρχεται διαρκώς μέσα στην Ιστορία και σε κάθε εποχή έχει τους δικούς της κήρυκες. Ενας από τους γνωστότερους είναι ο Οσβαλντ Σπένγκλερ, ο οποίος έχει διατυπώσει μια κυκλική φιλοσοφία της Ιστορίας: κάθε πολιτισμός είναι ένας οιονεί βιολογικός οργανισμός που γεννιέται, αναπτύσσεται, και ως εκ τούτου είναι καταδικασμένος στη φθορά. Τέτοιος οργανισμός είναι και η Δύση· στην εποχή της τεχνικής, του ιμπεριαλισμού και της μαζικής κοινωνίας, οδεύει αναπόδραστα προς το τέλος του βίου της. Ο Σπένγκλερ διατύπωνε τις ιδέες αυτές στο βιβλίο «Η παρακμή της Δύσης», το 1918-1922.

Εκατό χρόνια αργότερα, η προφητεία δεν έχει επαληθευθεί, ωστόσο επανακάμπτει. Ο Μισέλ Ουελμπέκ, παραλαμβάνοντας το βραβείο Σπένγκλερ το 2018, δήλωνε: «Η Δύση βρίσκεται σε κατάσταση προχωρημένης παρακμής». Ο ίδιος εγγράφεται στη γενεαλογία της ιδέας της παρακμής, συμπυκνώνει εξαιρετικά, στη λογοτεχνία και στις δημόσιες παρεμβάσεις του, τη σύγχρονη εκδοχή της.

Η Δύση, λέγεται, βρίσκεται σήμερα σε κατάπτωση, την οποία όμως δεν έχει προκαλέσει κάποιος εξωτερικός εχθρός, αλλά η ίδια. Αυτή είναι που απεκδύθηκε τον ιστορικό της δυναμισμό, αφέθηκε να μαλακώσει, εκθηλύνθηκε. Απαρνήθηκε τη βαριά βιομηχανία, την έκανε outsourcing, για να μετατραπεί σε μια αποϋλοποιημένη οικονομία υπηρεσιών. Αποσύρθηκε από τα πεδία της αλλοτινής γεωπολιτικής κυριαρχίας της, ως ήπια δύναμη, αφήνοντας χώρο σε διψασμένους, σφριγηλούς αντιπάλους: Ρωσία, Κίνα, ισλαμικός φονταμενταλισμός.

Κυρίως όμως, η φιλελεύθερη δημοκρατία διαμόρφωσε τους όρους της υπονόμευσής της. Αρχής γενομένης από τη δεκαετία του 1960 και τα κινήματά της, επικράτησε στις δυτικές κοινωνίες ένας ριζοσπαστικός ατομικισμός με τα δικαιώματα στο επίκεντρο, μια ηδονιστική κουλτούρα χωρίς όρια και υποχρεώσεις, ενάντια σε κάθε μορφή πειθαρχίας και ιεραρχίας. Αυτό που ονομάστηκε «δικαιωματισμός» αποσάθρωσε τον κοινωνικό δεσμό, το ανήκειν, την εθνική ταυτότητα.

Καρπός της αποθέωσης του ατόμου και των δικαιωμάτων του είναι τα σημερινά συμπτώματα: υπερευαισθησία απέναντι στις διακρίσεις, ρευστές έμφυλες ταυτότητες, κριτική του ρατσισμού και της δυτικής αποικιοκρατίας, πολιτική ορθότητα. Μια πολιτική της ταυτότητας που κάνει κομμάτια τον κοινό μας δεσμό, αμφισβητώντας τη δυτική κουλτούρα και στοχοποιώντας τον «λευκό δυτικό άνθρωπο». Ενα ενοχικό αυτομαστίγωμα της Δύσης.

Εντούτοις, αυτή η παλιά ιδέα της παρακμής προϋποθέτει μια ενιαία «ουσία» της Δύσης. Αλλά η Δύση δεν είναι μονόλιθος ακλόνητος στον χρόνο· δεν είναι δεδομένο, είναι διακύβευμα. Η πρωταρχική εικόνα της αναδύεται μέσα στη σύγκρουση με τις μορφές του Αλλου: μουσουλμάνοι, Εβραίοι, Σλάβοι, βάρβαροι. Ομως ταυτότητα και ετερότητα συμπλέκονται, λέει π.χ. ο Gerard Delanty («Επινοώντας την Ευρώπη», Ασίνη, 2016). Τα συστατικά της στοιχεία είναι η χριστιανοσύνη αλλά και η αποικιοκρατία, ο φασισμός αλλά και η φιλελεύθερη δημοκρατία, τα εσωτερικά ρήγματα: προτεσταντισμός και καθολικισμός τον 17ο αιώνα, φιλελεύθερος εθνικισμός και ρομαντισμός της φυλής τον 19ο. Οριοθετημένη απέναντι στον Αλλο και συνυφασμένη μαζί του με χιλιάδες νήματα, γεννάει τον Διαφωτισμό αλλά και το Ολοκαύτωμα.

Το κυριότερο είναι ότι αυτός ο πληθυντικός και αντιφατικός πολιτισμικός χώρος επινόησε την ίδια την αυτοκριτική του. Θα ήταν, λοιπόν, μάλλον ανασφαλής στάση να θεωρούμε ότι η δυτική μας «ταυτότητα» απειλείται σήμερα από την κριτική στην πατριαρχία, στον θεσμικό ρατσισμό, στις συμβολικές αλλά απολύτως απτές, άυλες και υλικές (ταξικές, σε μια απωθημένη γλώσσα) ανισότητες – και στη συναρμογή τους.

Ο «δικαιωματισμός», για να το πούμε προκλητικά, όχι απλώς δεν απειλεί τη «Δύση» αλλά είναι προϊόν των καλύτερων παραδόσεων της νεωτερικότητας, που έχει ως ιδρυτική στιγμή τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη και την ιδέα της ίσης ελευθερίας για όλους.

Σοκάρεται ίσως κανείς από την καταστροφή του αγάλματος ενός δουλεμπόρου στο Μπρίστολ ή από την πολιτικώς ορθή επιταγή να αναδειχθεί η διάσταση της δουλείας στο «Οσα παίρνει ο άνεμος». Οσο όμως και αν είναι αναγκαίο η κριτική να υπόκειται και η ίδια σε κριτική, άλλο τόσο ισχύει ότι, έστω διά της υπερβολής, αναδύονται στον δημόσιο χώρο αιτήματα αναγνώρισης των «αόρατων» και ένας αναστοχασμός της δικής μας πολλαπλής ταυτότητας. Απειλείται η Ιστορία μας με όλα αυτά ή μήπως απλώς συνεχίζει να γράφεται;

Το 2020 κυκλοφόρησε το τεύχος 87 του Λούκυ Λουκ «Μπελάδες στις φυτείες». Ο Λούκυ Λουκ, που εξαρχής υπήρξε μια υπονόμευση της κατεξοχήν «δυτικής» εικόνας του λευκού καουμπόη, βρίσκεται αίφνης ιδιοκτήτης μιας βαμβακοφυτείας στη Λουιζιάνα. Το γεγονός ότι συντάσσεται με τους «νέγρους» τον φέρνει αντιμέτωπο με τους λευκούς γαιοκτήμονες και την Κου Κλουξ Κλαν. Είναι άραγε μία ακόμη εκδοχή της «τυραννίας της πολιτικής ορθότητας» ή ένας κριτικός, και με χιούμορ, αναστοχασμός της Ιστορίας μας;

Η ιδέα της παρακμής φιλοτεχνεί μια νοσταλγία της υποτιθέμενης ακμής, έναν παρηγορητικό μύθο ενάντια στα δεινά τού τώρα. Ταυτόχρονα, κλείνει τον ορίζοντα του μέλλοντος: εάν η παρακμή είναι αναπόφευκτη, τι νόημα έχει να σκεφτόμαστε τους όρους της κοινής μας συμβίωσης;

Εντέλει, είναι ιδέα βαθιά αντι-δυτική, εάν η «Δύση» είναι μια ταυτότητα που γίνεται ευρύχωρη ακριβώς όταν ξανασκέφτεται κριτικά τον εαυτό της.

* Ο κ. Γιάννης Μπαλαμπανίδης είναι πολιτικός επιστήμων, συγγραφέας.

Πηγή: kathimerini.gr
(Η 6η άποψη από τις 6 που αναδημοσιεύουμε από σχετικό άρθρο)

Δείτε και τις προηγούμενες σχετικές αναρτήσεις μας:
Ζούμε, αλήθεια, την παρακμή της Δύσης; Αμυνα με ελευθερία και ειλικρίνεια
Ζούμε, αλήθεια, την παρακμή της Δύσης; Το σύνηθες χάος του κόσμου
Ζούμε, αλήθεια, την παρακμή της Δύσης; Τι έρχεται μετά την ηγεμονία
Ζούμε, αλήθεια, την παρακμή της Δύσης; Η γοητεία της πτώσης και ο κόσμος μας
Ζούμε, αλήθεια, την παρακμή της Δύσης; Κοινή λέξη, επικίνδυνη ιδέα