Ζούμε, αλήθεια, την παρακμή της Δύσης; Τι έρχεται μετά την ηγεμονία

Του Άγγελου Χανιώτη / Καθημερινή

Στους παραδοσιακούς γεωγραφικούς χάρτες που στηρίζονται στην κυλινδρική προβολή του Γεράρδου Μερκάτορ (1569) η Ευρώπη κατέχει την κεντρική θέση. Μαζί με τη Βόρειο Αμερική στο δυτικό ημισφαίριο και την Ωκεανία στο νότιο, συναπαρτίζει μια πολιτική, οικονομική και πολιτιστική ενότητα που καταχρηστικά λέγεται «Δύση». Οι χάρτες αυτοί είναι παραπλανητικοί. Η Βόρειος Αμερική και η Ευρώπη παρουσιάζονται με μεγαλύτερες από τις πραγματικές τους διαστάσεις και, βέβαια, στην επιφάνεια μιας σφαίρας δεν υπάρχει σταθερή κεντρική θέση. Αυτοί οι χάρτες αντανακλούν την πρωτοκαθεδρία μιας «Δύσης», που στήριζε την ισχύ της στην αποικιοκρατία. Αυτή η «Δύση» έχει περάσει το μεσουράνημά της και, αν ακολουθήσουμε αυτήν τη μεταφορά, θα πρέπει να έχει μπει υποχρεωτικά στη φάση του γέρματος. Δεν είναι όμως οι μεταφορές που υπαγορεύουν την ιστορική εξέλιξη· η ιστορική εξέλιξη επιλέγει τις κατάλληλες μεταφορές.

Αναμφίβολα, έχει χαθεί η πολιτική ηγεμονία υπερδυνάμεων της Γηραιάς Ηπείρου και του Νέου Κόσμου σε μεγάλο μέρος του πλανήτη. Η πάλαι ποτέ αδιαμφισβήτητη πρωτοκαθεδρία δυτικών οικονομιών μετά βίας αντιστέκεται στις προκλήσεις. Η Ευρωπαϊκή Ενωση παραπαίει. Πολλές δυτικές δημοκρατίες, με πρώτη και καλύτερη την Αμερική, απειλούνται από ακραίο λαϊκισμό και την αμφισβήτηση των ίδιων των θεμελίων της ισότητας των δικαιωμάτων και της δημοκρατίας. Τους πολιτικούς ηγέτες με οράματα έχουν αντικαταστήσει οι πολιτικοί της διαμαρτυρίας και των κομματικών σωλήνων. Είναι, όμως, αυτά ενδείξεις παρακμής ή παροδικές κρίσεις;

Για μια ισορροπημένη κρίση πρέπει να ρίξουμε στην πλάστιγγα και το γεγονός ότι τα δυτικά κράτη δεν υπήρξαν πεδίο μαχών για ασυνήθιστα μακρά περίοδο μετά το 1945. Το βιοτικό τους επίπεδο είναι σταθερά υψηλό. Οσο κι αν η μέση εκπαίδευση υστερεί σε σχέση με εκείνη πολλών ασιατικών χωρών, τα δυτικά ακαδημαϊκά ιδρύματα δίνουν τα διεθνή πρότυπα. Οσο και αν η παγκοσμιοποίηση διευκολύνει τις πολιτιστικές ανταλλαγές και αλληλεπιδράσεις και ενισχύει την προβολή άλλων πολιτισμών, αυτό δεν έχει μειώσει την παγκόσμια επιρροή του δυτικού πολιτισμού. Στη Δύση έχουν τη ρίζα τους τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που άλλαξαν τον κόσμο μας, όχι πάντοτε προς το καλύτερο. Προς τα δυτικά κράτη κατευθύνονται οι μεταναστευτικές ροές. Την ευθύνη τη φέρουν τα ίδια, με τις αποτυχημένες πολιτικές τους στην Αφρική, στη Λατινική Αμερική και σε περιοχές της Ασίας. 

Ομως αυτό το φαινόμενο δείχνει ότι η Δύση θεωρείται φάρος ελπίδας και όχι βυθιζόμενο σκάφος. Και μόνον όσοι πιστεύουν στην καθαρότητα του αίματος θα θεωρήσουν ως παρακμή της Δύσης μια σταθερή δημογραφική τάση. Τα βασικά χαρακτηριστικά της είναι η γήρανση του πληθυσμού (υπό αυτήν την έννοια η Ευρώπη είναι όντως η Γηραιά Ηπειρος) και η παράλληλη αύξηση του προσδόκιμου της ζωής, η μείωση του δείκτη γεννήσεων και η διαρκής αύξηση του ποσοστού των νεοαφιχθέντων μεταναστών και προσφύγων στο σύνολο του πληθυσμού. Μεταναστευτικά κινήματα και αναμείξεις και αφομοιώσεις πληθυσμών είναι ο κανόνας, όχι η εξαίρεση, στην Ιστορία.

Αυτό που κάποιοι θεωρούν παρακμή της Δύσης είναι, ουσιαστικά, ένας πιο ισορροπημένος καταμερισμός δυνάμεων και διαδικασίες πολιτιστικής σύγκλισης. Η απώλεια εδάφους στον οικονομικό και πολιτικό στίβο αντισταθμίζεται από την υπεροχή της Δύσης στον χώρο των αξιών που έχουν δημιουργηθεί με την ενεργό συμμετοχή των πολιτών. Στις δυτικές κοινωνίες των πολιτών μετρούν ακόμα η αυτοδιάθεση και η δημοκρατία, ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα, η ανοχή της διαφορετικότητας και η ελευθερία της έκφρασης, η ειρηνική επίλυση διαφορών με διαπραγματεύσεις και διαιτησία, η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και η αξιοκρατική πρόοδος της γνώσης, και κυρίως η αυξημένη ευαισθησία σε θέματα οικολογίας και κλίματος. 

Αν κάποτε αυτές οι αξίες κυριαρχήσουν στον πλανήτη σε τέτοιο βαθμό που να μην αναγνωρίζεται η διαφορά ανάμεσα σε δυτικές και άλλες κοινωνίες, δεν θα υπάρχει λόγος να θρηνήσουμε την εξαφάνιση της «Δύσης» ως διακριτής έννοιας. Η μέρα αυτή πιθανόν να μην έρθει ποτέ· αλλά μέχρι τότε η Δύση έχει μια αποστολή.

* Ο κ. Αγγελος Χανιώτης είναι καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας, Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών, Πρίνστον.

Πηγή: kathimerini.gr
(Η 3η άποψη από τις 6 που αναδημοσιεύουμε από σχετικό άρθρο)

Δείτε και αυτές τις αναρτήσεις:
Ζούμε, αλήθεια, την παρακμή της Δύσης; Η γοητεία της πτώσης και ο κόσμος μας
Ζούμε, αλήθεια, την παρακμή της Δύσης;