Ουκρανία: 4+1 μαθήματα από την αρχαία Ελλάδα

Οι ελεύθερες δημοκρατίες σήμερα διαθέτουν λιγότερο από το ένα έκτο του παγκόσμιου πληθυσμού. Για να διατηρήσουν το πλεονέκτημά τους, θα πρέπει να χτίσουν πάνω στην κληρονομιά των Περσικών πολέμων: ποιότητα αντί ποσότητας.

Gérard Roland, Νικόλαος Νέος* / Καθημερινή

Τρεις μέρες πριν τη ρωσική εισβολή, ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός Ρόμπερτ Κέιγκαν δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «Τι μπορούμε να περιμένουμε μετά την κατάκτηση της Ουκρανίας από τον Πούτιν». Δέκα μήνες μετά, ο ουκρανικός στρατός, οπλισμένος από έναν δυτικό συνασπισμό τον διέψευσε κατηγορηματικά. Από τις συγκρίσεις που έχουν επιστρατευτεί για να εξηγήσουν την επιτυχή άμυνα της Ουκρανίας λείπει μία εξαιρετικά σημαντική: αυτή με τους Περσικούς Πολέμους στην αρχαιότητα.

Η Περσική αυτοκρατορία εκτεινόταν από την Ινδία μέχρι τα Βαλκάνια. Ο φημισμένος στρατός της είχε ήδη υποτάξει ελληνικά κράτη από την Ιωνία μέχρι τη Μακεδονία. Όσα από αυτά έμειναν ακόμα ελεύθερα ήταν απασχολημένα με τις μεταξύ τους προστριβές. Όπως και στην Ουκρανία, μία αρχική θεώρηση των μεγεθών δεν άφηνε πολλά περιθώρια για το αποτέλεσμα της σύγκρουσης. Ας δούμε τις ομοιότητες πίσω από τις μεγάλες ανατροπές που ακολούθησαν και στις δύο περιπτώσεις.

Η πρώτη ομοιότητα είναι αυτή της πληροφόρησης και της οργάνωσης. Οι Έλληνες χρησιμοποίησαν την γνώση του τοπικού εδάφους για να εξουδετερώσουν το επίφοβο περσικό ιππικό, το αντίστοιχο των ρωσικών τανκς σήμερα. Στις Θερμοπύλες και τις Πλαταιές, οι Πέρσες βρέθηκαν να πολεμάνε σε σκληρό και στενό έδαφος που πρακτικά εκμηδένιζε το πλεονέκτημά τους ενάντια σε έναν εχθρό που γνώριζε άριστα την περιοχή. Χρησιμοποιώντας αμερικανικές στρατιωτικές πληροφορίες, οι Ουκρανοί μπόρεσαν να σκανάρουν αποτελεσματικά το πεδίο της μάχης για να καταστρέφουν μεμονωμένα ρωσικά τανκς. Η αποκεντρωμένη τους οργάνωση ταυτόχρονα κατάφερε να υπερκεράσει το ρωσικό στράτευμα του οποίου η κεντρική διοίκηση άφηνε μικρά περιθώρια ευελιξίας στις μονάδες.

Δεύτερη κοινή συνισταμένη είναι η κινητικότητα. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που είχαν να αντιμετωπίσουν οι Έλληνες ήταν οι περίφημοι Πέρσες τοξότες. Για να αποφύγουν τις φονικές ομοβροντίες τους, ο στρατηγός Μιλτιάδης διέταξε τους οπλίτες να τρέξουν και να φτάσουν τους αντιπάλους τους πριν αυτοί προλάβουν να ρίξουν τα βέλη τους. Το ρωσικό πυροβολικό είχε αντίστοιχη φήμη για καταστροφή από απόσταση: Πριν την Ουκρανία είχε ισοπεδώσει το συριακό Χαλέπι και το Γκρόζνυ της Τσετσενίας. Με μικρές και ευέλικτες μονάδες οι Ουκρανοί ελαχιστοποίησαν την υπεροχή του ρωσικού πυροβολικού και απαντούσαν με ξαφνικά χτυπήματα.

Η τρίτη ομοιότητα αφορά τα όπλα. Το μικρό μέγεθος της «κοπίδας», του σπαθιού που χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες, δεν προϊδέαζε για την μεγάλη αποτελεσματικότητά του. Σήμερα τα 2,5 κιλών Αμερικανικά ντρόουνς Switchblade αχρηστεύουν ρωσικά τεθωρακισμένα πολλών τόνων. Ομοίως, δύο πύραυλοι R-360 Neptune αξίας μερικών εκατομμυρίων βύθισαν τη Ναυαρχίδα Moskva. Η τελευταία φορά που είχε συμβεί κάτι τέτοιο ήταν στον Ρώσο-Ιαπωνικό πόλεμο του 1905. Παρόμοια, τα μικρότερα αλλά πιο ευέλικτα ελληνικά πλοία κατάφεραν να επικρατήσουν στην Σαλαμίνα. Η αποτελεσματικότητα δεν είναι πάντα ανάλογη του μεγέθους.

Τέταρτον, το ηθικό. Η οπλιτική φάλαγγα ήταν ένα κινούμενο τείχος από ασπίδες και δόρατα, αλλά η αποτελεσματικότητά της εξαρτώνταν από την θέληση των πολιτών να συμμετέχουν στον πόλεμο – να βρεθούν μονομιάς από την αγορά της πόλης στο πεδίο της μάχης. Οι Ουκρανοί σήμερα έχουν λάβει τεράστια βοήθεια σε όπλα, πληροφόρηση και εκπαίδευση, αλλά δεν θα ήταν αρκετό χωρίς τη θέληση να υπερασπιστούν την πατρίδα τους. Οι Ρώσοι στρατιώτες, αντίθετα, έχουν το βάρος της εισβολής σε ένα αδερφικό έθνος: καλούνται να καταλάβουν πόλεις όπου οι πατεράδες και οι παππούδες τους ζούσαν μαζί ειρηνικά.

Και ερχόμαστε στην τελευταία ομοιότητα: την κρατική δομή. Πώς κατάφερε μια μικρή ομάδα πόλεων-κρατών να αποκτήσει το πλεονέκτημα σε οργάνωση, ηθικό και τεχνολογία ενάντια στη μεγαλύτερη αυτοκρατορία της εποχής;

Στην πραγματικότητα, τα θεμέλια της ελληνικής νίκης είχαν τεθεί πριν καιρό. Ξεκινώντας τον 6ο αιώνα π.Χ., κάποιες πόλεις άρχισαν να παρουσιάζουν μία σταδιακή μεταβολή ισχύος προς όφελος μίας αναδυόμενης μεσαίας τάξης. Οι ολιγαρχικές δομές άρχισαν να δίνουν έδαφος στις συνελεύσεις των πόλεων και οι μεγάλες εκτάσεις τους να αντικαθίστανται από φάρμες μικροκαλλιεργητών. Το εμπόριο ήκμασε: καμία πόλη δεν ήταν αυτάρκης στην ορεινή Ελλάδα, και έτσι επεδίωκε συστηματικά το εμπόριο με άλλες. Έτσι οι Έλληνες αναδείχθηκαν σε θαλασσινό λαό με στοιχεία ανοιχτότητας και καινοτομίας. Μία νέα τάξη εμπόρων και βιοτεχνών άρχισε να πιέζει για επιπλέον δικαιώματα και ιδιωτική περιουσία. Αυτά ήταν στοιχεία-κλειδιά για την άνοδο των πόλεων-κρατών και ισχυροί παράγοντες πίσω από την άνοδο δημοκρατικών τάσεων. Η νέα οικονομική κατάσταση έδωσε σε μία πρόσφατα ενδυναμωμένη μάζα πολιτών την οικονομική δυνατότητα να φέρουν ισχυρή πανοπλία, ενώ το πολιτικό σκηνικό τους έδωσε τη θέληση να τη χρησιμοποιήσουν για να υπερασπίσουν την πόλη τους. Στην αυτοκρατορική μεγαλοπρέπεια του Περσικού δεσποτισμού με το κεντρικά σχεδιασμένο οικονομικό μοντέλο, οι Έλληνες προέταξαν τις χαώδης συνελεύσεις των πόλεων και την ανοιχτή οικονομία και βγήκαν νικητές.

Η Δύση που βρίσκεται πίσω από τις Ουκρανικές νίκες, κατάφερε τους τελευταίους αιώνες να γεννήσει θεσμούς που με παρόμοιο τρόπο κατάφεραν να εξασφαλίσουν το πλεονέκτημά της στα θέματα της στρατιωτικής οργάνωσης, συστήματος πληροφόρησης, και οπλικών δυνατοτήτων. Όλα αυτά απέτρεψαν το ρωσικό στράτευμα από το να εκμηδενίσει το Ουκρανικό. Μπορούν όμως οι Δυτικοί θεσμοί να διατηρήσουν την υπεροχή τους στον 21ο αιώνα;

Ο πρόεδρος Πούτιν φαίνεται να θέλει να απομακρυνθεί από τη διαχρονικά δυτική ταυτότητα της χώρας του προς το στρατόπεδο των προέδρων Σι και Ερντογάν. Και τα τελευταία 20 χρόνια όλο και περισσότεροι ηγέτες παγκοσμίως ακολουθούν. Η Δύση φαντάζει μάλλον μικρή μπροστά στο συνδυασμένο μέγεθός τους, όπως ο πρόγονός της στη χερσόνησο του Αίμου μπροστά στην Περσική αυτοκρατορία. Οι ελεύθερες δημοκρατίες σήμερα διαθέτουν λιγότερο από το ένα έκτο του παγκόσμιου πληθυσμού. Για να διατηρήσουν το πλεονέκτημά τους, θα πρέπει να χτίσουν πάνω στην κληρονομιά των Περσικών πολέμων: ποιότητα αντί ποσότητας.

Συχνά τα αυταρχικά εγχειρήματα προβάλουν την ποσότητα επιβλητικά. Αυτός είναι άλλωστε ο σκοπός τους. Για να κυριαρχήσει πάνω στον απείθαρχο Ελλήσποντο, ο Ξέρξης έφτιαξε μία γιγαντιαία γέφυρα από τα πολυάριθμα πλοία του, αφού διέταξε η θάλασσα να μαστιγωθεί για την ανυπακοή της. Οι Περσικοί πόλεμοι αποτελούν έναν αξιόπιστο οδηγό αντιμετώπισης των σύγχρονων μιμητών του.

* Ο Gérard Roland είναι ο E. Morris Cox Professor of Economics and Professor of Political Science στο πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας και ο Νικόλαος Νέος είναι οικονομολόγος.

Πηγή: kathimerini.gr