Αριστερά: Ο Κώστας Μπαλάφας με το όπλο στον ώμο και τη φωτογραφική του μηχανή κρεμασμένη στο στήθος, αντάρτης στην Ήπειρο, Ζαγόρι, 1943.
Ο Μπαλάφας γεννήθηκε το 1920 στην Κυψέλη Άρτας από την οποία έφυγε σε αναζήτηση εργασίας στην Αθήνα. Η Ιταλική εισβολή κι αργότερα η Γερμανική Κατοχή τον βρήκαν στα Γιάννενα. Κατατάχτηκε στον ΕΛΑΣ ως αντάρτης-τυφεκιοφόρος, ενώ παράλληλα, φωτογράφιζε τις μάχες, τις κτηνωδίες του κατοχικού στρατού αλλά και την δύσκολη ζωή των ανθρώπων της υπαίθρου. Τον ένοπλο αντάρτικο αγώνα κατά των κατακτητών τον αποτύπωσε στο φωτογραφικό λεύκωμα "Το Αντάρτικο στην Ήπειρο" που εκδόθηκε το 1991 με πρόλογο του φίλου και συναδέλφου του Σπύρου Μελετζή*.
Μετά την περιπέτεια του πολέμου και του Εμφυλίου βρέθηκε στη ΔΕΗ. Αργότερα εργάστηκε ως οπερατέρ της Ελληνικής τηλεόρασης, ο πρώτος στη δοκιμαστική εκπομπή της ΔΕΘ, για να καθιερωθεί αργότερα στο φιλμ «Δωδώνεια», που γυρίστηκε το 1960. Ο Κώστας Μπαλάφας δίδαξε φωτογραφία στη Ακαδημία Δημιουργικής Φωτογραφίας - Leica Academy, μέχρι το τέλος της ζωής του.
Ιταλοί αιχμάλωτοι του ελληνικού στρατού. Τρεμπεσίνα, 1941
Μπισδούνι, 1942. Οι κάτοικοι, με τον πρόεδρο και τους ιερείς του χωριού, αποφασίζουν πόσοι θα στρατευθούν
Μάνα και αδελφές αντάρτη, θρηνούν το χαμό του. Γιάννενα, 1944
Οι πρωτοκαπεταναίοι του ΕΛΑΣ στα Γιάννενα. Ο Άρης Βελουχιώτης και ο Στέφανος Σαράφης μπαίνουν έφιπποι στην πόλη, μετά την απελευθέρωση, το 1944
Κατά την περίοδο των σπουδών του στα Ιωάννινα αγόρασε την πρώτη του φωτογραφική μηχανή (Junior Kodak) την οποία αντικατέστησε στην περίοδο της Ιταλίας με μια Robot, μαθαίνοντας εμπειρικά την τέχνη του σκοτεινού θαλάμου σε γειτονικό φωτογραφείο. Τη μηχανή του χρησιμοποίησε αργότερα για να απαθανατίσει την πορεία του ελληνικού στρατού προς το αλβανικό μέτωπο, την περίοδο της γερμανικής Κατοχής και τον ένοπλο αγώνα του ΕΛΑΣ, τον οποίο ακολούθησε ως τυφεκιοφόρος.
Το σύνολο της δουλειάς του αυτής θα αποτελέσει αργότερα ένα σπουδαίο φωτογραφικό ντοκουμέντο, που, μαζί με αυτό του Σπύρου Μελετζή*, θα αποδειχτούν οι μοναδικές ουσιαστικά φωτογραφικές μαρτυρίες της Αντίστασης στα βουνά. Οι σκληρές συνθήκες ζωής και οι αγώνες του ελληνικού λαού για ανεξαρτησία και αξιοπρέπεια επέδρασαν στον ευρύτερο ψυχισμό του και διαμόρφωσαν το ύφος της φωτογραφικής του δουλειάς, ιδίως σε θέματα κοινωνικού προβληματισμού, τα οποία κυρίως τον απασχόλησαν.
«Γεννήθηκα σ’ ένα κακοτράχαλο ηπειρώτικο χωριό που λες πως και το ίδιο γεννήθηκε για αγώνες πρώτα με την ίδια τη φύση, για να μπορέσει να επιβιώσει στην κακοτράχαλη γη που γεννήθηκε. Και ένα μεγάλο μαράζι ήταν ο ξενιτεμός. Ξενιτεύτηκα νωρίς κι εγώ για λόγους βιοπορισμού, μόλις τέλειωσα το Δημοτικό —το τέλειωσα και δεν το τέλειωσα. Ήμουν τότε έντεκα χρονών και δούλευα σ’ ένα γαλακτοπωλείο. Πριν πιάσω τη μηχανή, είχα γράψει λίγα πράγματα με το μολύβι σ’ ένα μπλοκάκι, τα βιώματά μου. Επειδή έγραφα και για το αφεντικό μου πράγματα όχι τόσο ευχάριστα, μου σκίσανε το μπλοκάκι και στενοχωρήθηκα πολύ γι’ αυτό, γιατί είχα γενικά όλα μου τα βιώματα, πως έφυγα από το χωριό μου, πως κατέβηκα σε μια πολιτεία όπου είδα φώτα που δεν τα έσβηνε η βροχή και ο αέρας, πως, τέλος πάντων, μπόρεσα να βοηθήσω τον εαυτό μου και την οικογένειά μου.
Στο αφεντικό μου αυτό είχαν έρθει κάτι συγγενείς του από την Αμερική, ομογενείς, και θεώρησε υποχρέωσή του να τους ξεναγήσει σε διάφορα μέρη. Μια μέρα σκέφτηκαν να ανέβουν στην Πάρνηθα• είπανε, μάλιστα, να πάρουν και μιαν αναμνηστική φωτογραφία. Τότε ήταν τα κουτάκια αυτά τα Brownie της Kodak που στοίχιζαν πολύ φτηνά, ήταν εύκολα στη χρήση, γιατί είχαν aplanar φακό και δεν είχε απαιτήσεις για ειδικούς χειρισμούς. Κάποιος Θα έπρεπε όμως να κρατάει αυτό το κουτί για να φωτογραφηθούν αυτοί, και αγγάρεψαν έμένα. Όταν είδα εγώ ότι αυτό που βλέπω μπροστά μου μπορώ να το αποτυπώσω στο χαρτί, με μάγεψε και είπα «ένα τέτοιο εργαλείο θα’ θελα για να αποτυπώσω τα βιώματά μου και να καταχωρίσω τους ανθρώπους που έζησα και μόχθησα μαζί τους, που έζησα χαρές και λύπες.
Και ήρθε το πλήρωμα του χρόνου κάποτε, ώστε με ένα ρολόι και λίγες οικονομίες να αποκτήσω μια μηχανούλα. Ήταν μια junior Kodak με 7.7 φακό. Μετά από αυτό αγόρασα μιαν άλλη• πουλώντας τη μηχανή αυτή και πάλι με κάτι οικονομίες πήρα μια Robot. Με τη Robot και μ’ ένα φιλμ που έπεσε κυριολεκτικά από τον ουρανό, μέσα σ’ ένα βομβαρδιστικό ιταλικό που το ‘ριξαν τα αντιαεροπορικά μέσ’ τα Γιάννενα, κατάφερα να συνεχίσω• έκοβα κομματάκια, γέμιζα τις μπομπίνες κι έτσι φωτογράφισα τον Αγώνα.
Όλοι με κατηγόρησαν στην αρχή ότι φωτογραφίζω την αθλιότητα και τη μιζέρια. Δεν έδειχνα σε κανέναν τις φωτογραφίες μου. Πήρα το δικό μου δρόμο, αυτός είμαι. Και νομίζω πως δεν έκανα άσχημα. Το να βγάλεις λίγα χρυσάνθεμα, ακόμα και μια βαρκούλα που κουνιέται, δεν λέει και σπουδαία πράγματα. Εδώ είναι ένας λαός τρανταχτός, που πέρασε δια πυρός και σιδήρου• από το γιαταγάνι του Γιουσούφ αράπη και από το σκοινί του πατρο-Κοσμά. Αυτόν το λαό φωτογραφίζω».
Όλοι με κατηγόρησαν στην αρχή ότι φωτογραφίζω την αθλιότητα και τη μιζέρια. Δεν έδειχνα σε κανέναν τις φωτογραφίες μου. Πήρα το δικό μου δρόμο, αυτός είμαι. Και νομίζω πως δεν έκανα άσχημα. Το να βγάλεις λίγα χρυσάνθεμα, ακόμα και μια βαρκούλα που κουνιέται, δεν λέει και σπουδαία πράγματα. Εδώ είναι ένας λαός τρανταχτός, που πέρασε δια πυρός και σιδήρου• από το γιαταγάνι του Γιουσούφ αράπη και από το σκοινί του πατρο-Κοσμά. Αυτόν το λαό φωτογραφίζω».
Το 2008 δώρισε στο Μουσείο Μπενάκη το φωτογραφικό αρχείο του, που αποτελείται από 15.000 ασπρόμαυρα αρνητικά από το 1939 έως το 2000 και 60 ταινίες μικρού μήκους έτοιμες για ψηφιακή επεξεργασία, με κεντρικό θέμα τα ήθη και τα έθιμα της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας.
Ψάρεμα τα χαράματα. Λίμνη Ιωαννίνων. 1958
«Ο Κώστας Μπαλάφας, ήταν ένας άνθρωπος φωτισμένος δημιουργός, όπου η ζωή του και η συμπεριφορά του ήταν υποδειγματικά σεμνή, η καλοσύνη και η προθυμία του να μεταδίδει τις γνώσεις του στους νέους σπουδαστές φωτογραφίας είναι κάτι που μου είναι πολύ δύσκολο να το περιγράψω με λόγια.
Εμείς στην Φωτογραφική Ακαδημία της LEICA είχαμε την τιμή τον Κώστα Μπαλάφα να τον έχουμε δάσκαλο μας και πνευματικό μας φάρο, είναι ο άνθρωπος που μας δίδασκε ανθρωπισμό και ανιδιοτελή πατριωτική αγάπη για την Ελλάδα μας. Η αισθητική του παιδεία και ο τρόπος προσέγγισης της καλλιτεχνικής του δουλειάς είναι οδηγός κατάρτισης για τους σπουδαστές μας, η φωτογραφία του είναι κοινωνική, είναι ρεαλιστική, είναι ανθρώπινη. Ο Μπαλάφας μας δίδασκε να “φωτογραφίζουμε αυτό που μας συγκινεί”, να αγαπάμε αυτό που φωτογραφίζουμε, να το σεβόμαστε, να το πλησιάζουμε σε απόσταση αναπνοής, γιατί τότε ανακαλύπτουμε την αλήθεια του και την ομορφιά του.
Ο Κώστας Μπαλάφας είναι ίσως ο μοναδικός Έλληνας φωτογράφος που κατά καιρούς περπάτησε όλη σχεδόν την Ελλάδα και την απέδωσε με ένα ιδιαίτερο ειλικρινή και γεμάτο ανθρωπιά τρόπο σε φωτογραφική εικόνα. Οι σκληρές συνθήκες ζωής των παιδικών του χρόνων και οι αγώνες του ελληνικού λαού εκείνο το καιρό για ανεξαρτησία και αξιοπρέπεια επέδρασαν στον ευρύτερο ψυχισμό του και διαμόρφωσαν το ύφος και την αισθητική ποιότητα της φωτογραφικής του δουλειάς, ιδίως σε θέματα κοινωνικού προβληματισμού, τα οποία κυριαρχούν στο φωτογραφικό του έργο με ιδιαίτερη ευαισθησία και κοινωνική ευθύνη».
Φωτογραφίες του Κώστα Μπαλάφα
*Σχετική ανάρτηση: Σπύρος Μελετζής, ο φωτογράφος της Αντίστασης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου