«Η Δημοκρατία στον δρόμο. Έκθεση αφίσας 1967-1981»

50 χρόνια από την πτώση της δικτατορίας της 21ης Απριλίου και την εγκαθίδρυση της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας, η ανάδειξη των αφισών ως ένα καλλιτεχνικό και συγχρόνως πολιτικό δημιούργημα αποκτά ξεχωριστή επικαιρότητα.

Ακόμη κι αν στα σκοτεινά χρόνια της χούντας, το καθεστώς χρησιμοποίησε την αφίσα προπαγανδιστικά για να διαδώσει την ιδεολογία του και να νομιμοποιήσει τις αυταρχικές πολιτικές του, οι αφίσες αποτέλεσαν το κατεξοχήν όπλο του αντιδικτατορικού αγώνα μεταφέροντας το μήνυμα για ελευθερία και δημοκρατία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Αφίσα της ατομικής έκθεσης του Κυριάκου Ρόκου, που πραγματοποιήθηκε στην Αίθουσα Τέχνης Νέες Μορφές το 1972. [Αρχείο ΙΣΕΤ]

Στα πρώτα χρόνια της εμπέδωσης της Δημοκρατίας, η αφίσα αποτύπωσε ιδεολογίες, πολιτικούς και κοινωνικούς χώρους, πολιτιστικά γεγονότα, πρωτοβουλίες και κινήματα. Έδωσε φωνή και καλλιτεχνική μορφή σε ιδέες και κινήματα, υπηρέτησε τη δημοκρατική έκφραση της ελληνικής κοινωνίας.

Αφίσα των Φίλων της Αντιδικτατορικής ΕΦΕΕ, με αφορμή την εξέγερση του Πολυτεχνείου. [ΑΣΚΙ / Συλλογή αφισών]

Το Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης (ΙΣΕΤ), Παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (Ε.Π.Μ.Α.Σ.), σε συνεργασία με τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), παρουσιάζει, μέχρι τις 10.1.2025, την έκθεση αφίσας με τίτλο: «Η Δημοκρατία στον δρόμο. Έκθεση αφίσας 1967-1981»

Αφίσα της Οργάνωσης Ρήγας Φεραίος, δημιουργός Θανάσης Σκρουμπέλος, 1969. [ΑΣΚΙ / Συλλογή αφισών]

Οι επιλεγμένες αφίσες από τα ΑΣΚΙ, το ΙΣΕΤ και άλλους φορείς και συλλογές, αφηγούνται ιστορίες από μια συναρπαστική περίοδο. Οι αντιδικτατορικές αφίσες με το ανοιχτό τους κάλεσμα σε αλληλεγγύη στον ελληνικό λαό και αντίσταση στην καταπίεση, διασταυρώνονται με τα αιτήματα για γρήγορη εδραίωση της Δημοκρατίας, ενώ δίπλα τους οι μεταπολιτευτικές αφίσες με τα χρωματιστά μότο τους διεκδικούν περισσότερες πολιτικές και κοινωνικές ελευθερίες. Οι αφίσες από την εικαστική δράση των καλλιτεχνών στη συγκεκριμένη περίοδο σχηματοποιούν μέσα στο ευρύτερο κλίμα της περιόδου την καλλιτεχνική απόδοση του δημοκρατικού αιτήματος.

Αφίσα εκδήλωσης αλληλεγγύης στον ελληνικό λαό με κεντρικό πρόσωπο τη Μελίνα Μερκούρη, Λονδίνο, 1973. [ΑΣΚΙ / Συλλογή αφισών]

Στη «Δημοκρατία στον δρόμο», όμως, οι αναταραχές βρίσκονται στο επίκεντρο. Ο επισκέπτης της έκθεσης θα δει γύρω στις 60 αφίσες προερχόμενες από το δικτατορικό καθεστώς μα και τον αντιδικτατορικό αγώνα, από εικαστικές εκθέσεις και τις καμπάνιες των πολιτικών κομμάτων όταν μιλάμε πλέον για την περίοδο της αποκατάστασης της δημοκρατίας.

Στην περίοδο της επταετίας, μια εποχή που τόσο η εικόνα όσο και τα μηνύματα στις αφίσες είναι πολύ δυνατά, το μέσο αποδείχθηκε χρήσιμο και στις δύο πλευρές: έγινε εργαλείο προπαγάνδας στα χέρια του καθεστώτος, αλλά και τρόπος έκφρασης και μια «φωνή» έκφρασης για τον αντιδικτατορικό αγώνα και τους υπερασπιστές της ελευθερίας.

Αφίσα του καθεστώτος για το δημοψήφισμα του 1973. [ΑΣΚΙ / Συλλογή αφισών – Εθνικό Ιστορικό Μουσείο]

«Στις αφίσες της χούντας υπάρχει πάντα ένα πολύ σαφές μήνυμα που λειτουργεί προπαγανδιστικά και μια πολύ συγκεκριμένη δομή, στρατιωτικής λογικής» εξηγεί και η ιστορικός και επιμελήτρια του ΙΣΕΤ, Νατάσσα Τσαροπούλου. Το εντελώς αντίθετο από τις αφίσες που προέρχονταν από την απέναντι πλευρά: «Οι αντιδικτατορικές και οι αφίσες που προέρχονταν από κινήματα συμπαράστασης του εξωτερικού προς τον ελληνικό λαό, παίζουν πολύ με τα έντονα χρώματα και σχήματα. Επιλέγονται έντονες γραμματοσειρές ή γίνονται κολάζ» αναφέρει η ίδια.

Μακέτες αφισών και αντιδικτατορικά πλακάτ φιλοτεχνημένα από τον Λευτέρη Ξάνθο, τότε φοιτητή χαρακτικής στη Σχολή Καλών Τεχνών του Ντίσελντορφ, 1973. [ΑΣΚΙ / Αρχείο Λευτέρη Ξάνθου]

Από το 1974 βασικό αίτημα ήταν η γρήγορη αποκατάσταση και εδραίωση της δημοκρατίας: στις μη καθεστωτικές αφίσες της περιόδου βρίσκει κανείς ανοιχτά καλέσματα αλληλεγγύης ενάντια στην καταπίεση και αίτημα για τιμωρία των ενόχων. Μετά δε τα γεγονότα της Κύπρου, υπάρχουν πολλές αφίσες συμπαράστασης στον κυπριακό λαό, ακόμα και από καλλιτεχνικές ομάδες που συγκέντρωναν χρήματα για αυτόν τον σκοπό.

Αφίσα συμπαράστασης στον κυπριακό λαό, 1975. [ΑΣΚΙ / Συλλογή αφισών]

Την περίοδο της Μεταπολίτευσης μπαίνει έντονα και μια άλλη αφίσα στη ζωή μας, η οποία, δεν έφυγε έκτοτε: η αφίσα της καμπάνιας των πολιτικών κομμάτων, που ειδικά τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης ήταν ένα από τα πιο δυνατά της εργαλεία.

Τις σπάνιες πολιτικές και καλλιτεχνικές αφίσες πλαισιώνουν φωτογραφικά ντοκουμέντα, μοναδικά αντικείμενα διαφορετικών εποχών και οπτικοακουστικά τεκμήρια σε μια πολυθεματική συνομιλία για τις ιδέες, την καλλιτεχνική έκφραση και τη Δημοκρατία.

Διάρκεια έκθεσης: 29.10.2024 – 10.1.2025

Πηγές: 
iset - Η Δημοκρατία στον δρόμο. Έκθεση αφίσας 1967-1981
Οι αφίσες γράφουν τη δική τους ιστορία | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ