Το σκάκι μετά το «Γκαμπί της Βασίλισσας»

Μπορεί μια τηλεοπτική σειρά να αλλάξει την ιστορία ενός παιχνιδιού; Το «Queen’s Gambit» (το Γκαμπί της Βασίλισσας*), η σειρά-φαινόμενο του Netflix**, φαίνεται πως το κάνει στο σκάκι. Πόσο θα αντέξει η επίδρασή του στον χρόνο κανείς δεν ξέρει, πάντως ήδη έχει αλλάξει κάτι βασικό: τις αντιλήψεις μας γι’ αυτό.

Το έντονο ενδιαφέρον για το σκάκι είχε φυσικά ξεκινήσει λίγο νωρίτερα. Τα παγκόσμια lockdown λόγω πανδημίας το είχαν ευνοήσει, καθώς ο κόσμος αναζητούσε χαμηλού κόστους και εξ αποστάσεως τρόπους να περνάει τον χρόνο του.

Η ιστορία της Ελίζαμπεθ Χάρμον όμως, της ηρωίδας του βιβλίου του Walter Tevis στο οποίο βασίστηκε η σειρά, και η κάπως φεστιβαλική εξέλιξη της σκακιστικής της καριέρας από τη ζωή στο ορφανοτροφείο, όπου της έμαθε σκάκι ο επιστάτης, μέχρι τη δόξα ενός παγκόσμιου πρωταθλήματος, φαίνεται πως έδωσε την τελική ώθηση. 

Με το το ξεκίνημα του δεύτερου lockdown και στις πρώτες 28 ημέρες προβολής του «Queen’s Gambit», την ιστορία της Ελίζαμπεθ Χάρμον, της ορφανής ιδιοφυΐας που εισβάλλει στον ανδροκρατούμενο χώρο του ανταγωνιστικού σκακιού και διαπρέπει, την είδαν 62 εκατομμύρια νοικοκυριά παγκοσμίως. 

Την πρώτη εβδομάδα προβολής της σειράς, οι αναζητήσεις στο Google σε σχέση με το σκάκι διπλασιάστηκαν, ενώ η αναζήτηση της φράσης «πώς παίζεις σκάκι;» έπιασε ιστορικό υψηλό 9ετίας. Το e-Bay ανακοίνωσε αύξηση 273% στις αναζητήσεις των πελατών του για σκακιέρες, το Chess.com, η μεγαλύτερη ιστοσελίδα για σκάκι στον κόσμο, είδε τους νέους παίκτες να πενταπλασιάζονται. 

Εν ολίγοις, το πρώτο πράγμα που κατάφερε το «Queen’s Gambit» είναι να κάνει το σκάκι της μόδας και «κουλ». Κυρίως στις γυναίκες, που έως τώρα ήταν μια μικρή μειονότητα στον κόσμο του σκακιού. Δεν ήταν μόνο τα αποθαρρυντικά στατιστικά: οι γυναίκες δεν ξεπερνούσαν το 16% των αδειοδοτημένων παικτών κάθε χώρας και σπάνια έμπαιναν στους κορυφαίους παίκτες του κόσμου. Ήταν και η αντίληψη που φαίνεται πως κυριαρχούσε και κυριαρχεί στον χώρο. 

Το 1989, ο Ρώσος παγκόσμιος πρωταθλητής στο σκάκι Γκάρι Κασπάροφ, που από πολλούς θεωρείται ως ο κορυφαίος σκακιστής όλων των εποχών, εκφράζοντας πρωτοφανείς σεξιστικές απόψεις, σε ένα περιβάλλον και μια εποχή που το επέτρεπαν, είχε δηλώσει στο Playboy: «Υπάρχει πραγματικό σκάκι και γυναικείο σκάκι. Μερικοί άνθρωποι δεν θέλουν να το ακούσουν, αλλά το σκάκι δεν ταιριάζει στις γυναίκες. Είναι ένας αγώνας, μια πάλη. Δεν είναι για γυναίκες, συγγνώμη. Θα είναι ανίσχυρες απέναντι σε έναν άνδρα. Είναι απλή λογική. Οι γυναίκες είναι πιο αδύναμες μαχήτριες. Το σκάκι είναι συνδυασμός αθλητισμού, τέχνης και επιστήμης. Σε όλους αυτούς τους τομείς μπορείτε να δείτε την υπεροχή των ανδρών. Απλώς συγκρίνετε τα φύλα στη λογοτεχνία, στη μουσική ή στην τέχνη. Το αποτέλεσμα είναι προφανές. Η απάντηση είναι στα γονίδια». 

Κασπάροφ - Κάρποφ για τον τίτλο του Παγκόσμιου Πρωταθλητή το 1985 (Βικιπαίδεια)

Κάποια χρόνια αργότερα ο Γκάρι Κασπάροφ αναγκάστηκε δειλά-δειλά να επανορθώσει, ειδικά από τότε που η πιο κοντινή στον χαρακτήρα της Ελίζαμπεθ Χάρμον αληθινή παίκτρια, η Ουγγαρέζα Tζούντιτ Πόλγκαρ, η μόνη γυναίκα που βρέθηκε μεταξύ των δέκα καλύτερων παικτών στον κόσμο, τον νίκησε σε μια παρτίδα το 2002. Τώρα, όμως, σε συνέντευξη που έδωσε πρόσφατα στην Κριστιάν Αμανπούρ του CNN είπε, έστω και με το ζόρι, ότι έκανε λάθος. Δεν θα μπορούσε να κάνει διαφορετικά. Το κλίμα έχει μεταστραφεί και η ιδιότητά του ως συμβούλου της σειράς δεν θα του επέτρεπε κάτι άλλο. «Ήταν 1989», είπε σηκώνοντας τους ώμους του. «Δεν είχε βρεθεί ακόμα καμία παίκτρια να μας διαψεύσει».

Φαίνεται, πάντως, πως τώρα πολλές έχουν πειστεί να το κάνουν. Λέσχες σκακιού από τις πιο ιστορικές, όπως αυτή του Battersea στο Λονδίνο, είχαν περισσότερες κρούσεις από γυναίκες σε μία εβδομάδα από ό,τι τα τελευταία πέντε χρόνια, ενώ αναμένεται ότι τα 30 εκατομμύρια παιδιά που είναι παγκοσμίως εγγεγραμμένα σε προγράμματα για σκάκι θα φτάσουν τα 50 εκατομμύρια άμεσα, λόγω της επιρροής που είχε η σειρά στους γονείς τους. Και μαντέψτε: η πλειονότητα μπορεί να είναι κορίτσια. 

Άρα το δεύτερο πράγμα που κατάφερε η σειρά, είτε μας άρεσε ως σειρά είτε όχι, είναι πως έσπασε το ψυχολογικό εμπάργκο στα κορίτσια. Η Μπεθ Χάρμον, παρότι φανταστική ηρωίδα, έγινε ισχυρό πρότυπο και η ώθηση που έδωσε μπορεί να γίνει τσουνάμι στην πραγματική ζωή, αν όντως τα κορίτσια μπουν κατά δεκάδες στον χώρο.

Πηγή: kathimerini.gr/k/k-magazine 

*Το Γκαμπί της βασίλισσας αποτελεί σκακιστικό άνοιγμα το οποίο ξεκινάει με τις κινήσεις: 1.δ4 δ5 2.γ4 Με την κίνηση 2.γ4, ο Λευκός απειλεί να ανταλλάξει ένα πλευρικό του πιόνι και να κυριαρχήσει στο κέντρο με την κίνηση ε2-ε4. el.wikipedia.org

**Το Γκαμπί της Βασίλισσας: Δεκαετία του 1950. Σ' ένα ορφανοτροφείο, ένα κορίτσι αποκαλύπτει το σπάνιο ταλέντο του στο σκάκι και ξεκινά το ταξίδι του προς τη δόξα, ενώ παλεύει με τον εθισμό του. Πρωταγωνιστούν: Άνια Τέιλορ-Τζόι, Μπιλ Καμπ, Μαριέλ Χέλερ. Δημιουργοί: Σκοτ Φρανκ, Άλαν Σκοτ. netflix.com