Κ. Φίλης: Τουρκία, από τους ελιγμούς στους αυτο-εγκλωβισμούς

Από άρθρο του Κωνσταντίνου Φίλη στην «Καθημερινή»:

Δεδομένης της σχεδόν αποκλειστικής και συνεχούς ενασχόλησής μας με την Τουρκία, συχνά και ανάλογα τις εξελίξεις υπερτιμούμε ή υποτιμούμε τον ρόλο της, με αποτέλεσμα να καλλιεργούνται είτε φοβίες και ανησυχίες είτε προσδοκίες για το μέλλον. Η Τουρκία δεν είναι απομονωμένη, ωστόσο δεν αποτελεί φόβητρο. Η Τουρκία είναι εκ των ωφελημένων της κρίσης στην Ουκρανία, εντούτοις οι νέες συνθήκες λειτουργούν περιοριστικά σε σχέση με την επιθετικότητά της. Ο Ερντογάν είναι αντιφατικός, αλλά δεν είναι τόσο απρόβλεπτος όσο θέλει να δείχνει.

Στην παρούσα φάση η Αγκυρα έχει καταφέρει να αναπτύξει ρόλο, άρα και να αποκτήσει αναβαθμισμένο λόγο, με αιχμή την απελευθέρωση σημαντικού μέρους των ουκρανικών σιτηρών για να τροφοδοτηθεί η παγκόσμια αγορά. Εσχάτως δε βλέπει ένα παράθυρο ευκαιρίας στην ανάγκη ενεργειακής απεξάρτησης της Ευρωπαϊκής Ενωσης από τη Ρωσία και της συμφωνίας με το Αζερμπαϊτζάν, επικαλούμενη τη χρήση της επικρατείας της για την προμήθεια της ευρωπαϊκής αγοράς με αζέρικο φυσικό αέριο. Παράλληλα, επιχειρεί να αναδείξει τη χρησιμότητά της στη συγκράτηση της Μόσχας και των μεγαλεπήβολων πλάνων της, όπως διατείνεται ότι κάνει στη Λιβύη, ισχυριζόμενη ότι αν δεν είχε στρατιωτική παρουσία εκεί, η Μόσχα θα είχε φτάσει μέχρι την Τρίπολη – και ανάλογοι είναι οι ισχυρισμοί της για Συρία και Καύκασο.

Εφόσον λοιπόν στη Δύση αρκετοί πείθονται για τις προθέσεις της Αγκυρας και αποδέχονται εν τοις πράγμασι την πολιτική ισορροπιών που ακολουθεί, η Τουρκία κερδίζει ανοχή και χρόνο. Και αυτό της προσφέρει αυτοπεποίθηση για να διεκδικήσει την αναγνώριση μιας ιδιαιτερότητας και συνακόλουθα ενίοτε προβληματικής συμπεριφοράς ως κάτι φυσιολογικό ή τέλος πάντων αποδεκτό. Ομως, αυτή η αντίληψη, την οποία κάποιοι χαρακτηρίζουν ως ασύνετη αυταπάτη, συνδυάζοντάς την με τις δεσμεύσεις – μέτωπα που η Τουρκία έχει δημιουργήσει στο εξωτερικό, οδηγεί και στα αντίθετα αποτελέσματα. Αυτό δεν αφορά μόνο τα κράτη της Δύσης, αλλά και σε γειτονικές χώρες, οι οποίες βλέπουν την Αγκυρα να αναπτύσσει μια αναθεωρητική προς την υφιστάμενη τάξη πραγμάτων πολιτική, με την ίδια στο επίκεντρο και προφανή στόχευση τη μετεξέλιξή της σε διαπεριφερειακή δύναμη με παγκόσμια απήχηση. Εχει μεν τη θέληση αλλά στερείται των μέσων για να εκπληρώσει τις επιθυμίες της.

Αποδεικνύεται βέβαια από την περίπτωση της μη επέμβασης στη Συρία, όπως και της ύφεσης στη ρητορική της έντασης που η ίδια είχε προκρίνει εναντίον της Ελλάδας, ότι ο Ερντογάν, όπως παραδοσιακά και οι προκάτοχοί του, δεν κάνει ακραίες ενέργειες, εκτός εάν έχει τη συναίνεση ισχυρών παικτών, την οποία επιδιώκει ή ακόμη και εκβιάζει, έχοντας προηγουμένως αναπτύξει έναν αξιοπρόσεκτο ρόλο στις εξελίξεις. Εδώ βρίσκεται το κλειδί της στρατηγικής της Αγκυρας, η οποία πολλές φορές κόντρα στο διεθνές δίκαιο και σε αποφάσεις ή συμφωνίες – συνθήκες κινείται με αποφασιστικότητα προκειμένου να εξασφαλίσει μόνιμη θέση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Η αλαζονεία της ηγεσίας της, πάντως, καταλήγει στη συρρίκνωση των περιθωρίων ελιγμών της, διότι έτσι ενεργοποιούνται τα αντανακλαστικά εταίρων και αντιπάλων, εμπεδώνεται ένα κοινό αίσθημα ανησυχίας για τις συνέπειες σε περίπτωση που δεν χαλιναγωγηθεί η αμετροέπειά της και γίνεται απαραίτητη η επιβολή ορίων και ενός πλαισίου συμπεριφοράς. Υποχρεώνεται δηλαδή ο Ερντογάν σε μια συνθήκη, όχι ιδιαίτερα γνώριμη, αυτή της αυτοσυγκράτησης, προκειμένου να διατηρήσει ένα modus operandi με όλα τα μέρη. Και εδώ «κουμπώνει» η υπόθεση των F-16, μια και το Κογκρέσο φαίνεται πως θα δυσκολέψει την αγορά και τον εκσυγχρονισμό τους, βάζοντας προϋποθέσεις που ο τουρκικός εγωισμός δεν μπορεί να κάνει δεκτούς. Ακόμη και αν αυτό ανατραπεί, θα έχει χαθεί πολύτιμος χρόνος, γι’ αυτό η Αγκυρα κοιτάει πλέον και εναλλακτικές.

Η αμοιβαία δυσπιστία με τη Δύση, όπως και η επιδείνωση των σχέσεων με γειτονικά κράτη, αλλά και πολλές αραβικές ηγεσίες, έχουν επιφέρει μια συνειδητή στροφή, η οποία πρέπει να φτιασιδωθεί προκειμένου να μη δείξει ο Ερντογάν στο εγχώριο ακροατήριο πως αναδιπλώνεται. Επειδή λοιπόν η πολιτική της υπερέκτασης (overstretching) ανάμεσα στο 2019 και 2021 έχει αρχίσει από τις αρχές του 2022 να συμμαζεύεται, ο Τούρκος πρόεδρος είναι αναγκασμένος να κρατάει υψηλούς τους τόνους της ρητορικής αντιπαράθεσης με τη Δύση και συγκεκριμένα κράτη, ώστε στο εσωτερικό να συντηρείται η εικόνα του ισχυρού και αδιάλλακτου ηγέτη. (...) Πάντως, η εσωτερικοποίηση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, η εξάρτηση Ερντογάν από τον Μπαχτσελί, η ανάγκη αποπροσανατολισμού από τα πραγματικά προβλήματα της κοινωνίας που σχετίζονται με την οικονομία, που δύσκολα θα αναταχθεί μέχρι τις επόμενες εκλογές ώστε να ξαναγίνει το ισχυρό χαρτί της τουρκικής ηγεσίας, εξωθούν την τελευταία στην υιοθέτηση μιας ασταθούς και αμφιταλαντευόμενης τακτικής, που είναι εν τέλει αποκαλυπτική του αυτο-εγκλωβισμού της.

* Ο κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής IGA και αναπληρωτής καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.

Πηγή: kathimerini.gr