Είναι γενοκτονία όσα συμβαίνουν σε Ουκρανία και Γάζα;

Γενοκτονία: η σκόπιμη καταστροφή, εν όλω ή εν μέρει, μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας ως τέτοιας.

Του Jill Goldenziel / 

Bloomberg Opinion 

απόσπασμα από το capital.gr

Φόβοι και κατηγορίες για γενοκτονία γεμίζουν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα τόσο για τον πόλεμο στην Ουκρανία όσο και για τον πόλεμο στη Γάζα. Όσο οδυνηρός όμως κι αν είναι ο ανθρώπινος πόνος και στις δύο περιοχές, η "Σύμβαση για την Πρόληψη και την Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας" (εν συντομία Σύμβαση για τη Γενοκτονία) ορίζει πολύ στενά αυτή τη χείριστη ανθρώπινη θηριωδία. Δύο πρόσφατες αποφάσεις στο Διεθνές Δικαστήριο του ΟΗΕ (ICJ) χρησιμεύουν ως υπενθύμιση - και ως ένδειξη ότι το δικαστήριο κάνει ορισμένα βήματα πίσω από μια απόφαση του 2019, η οποία άνοιξε τις πύλες στις αγωγές περί γενοκτονίας. Και οι δύο υποθέσεις θα πρέπει να χρησιμεύσουν ως προειδοποίηση για τη Νότια Αφρική στην προσπάθειά της να αναγκάσει το δικαστήριο να σταματήσει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ στη Ράφα.

Στις πρόσφατες αποφάσεις του οι οποίες αφορούν κατηγορίες για γενοκτονία στην Ουκρανία και τη Γάζα, το ICJ έδειξε ότι δεν είναι διατεθειμένο να επεκτείνει τον ορισμό της γενοκτονίας πέραν εκείνου ο οποίος περιέχεται στη σύμβαση: η σκόπιμη καταστροφή, εν όλω ή εν μέρει, μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας ως τέτοιας. Αυτές οι αποφάσεις, αν και απογοητευτικές για ορισμένους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, προστατεύουν την αρχική πρόθεση της Σύμβασης για τη Γενοκτονία - την πρόληψη του χειρότερου εγκλήματος που μπορεί να διαπραχθεί στην ανθρωπότητα.

Τόσο για την Ουκρανία όσο και για τη Γάζα, ζητήθηκε από το ICJ να καθορίσει εάν σημειώθηκαν παραβιάσεις της σύμβασης. 

Ο Βλαντιμίρ Πούτιν βάσισε τη γενική εισβολή του στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 στην υποτιθέμενη γενοκτονία των εθνικά Ρώσων μειονοτικών στο Ντονμπάς. Η Ουκρανία υποστήριξε τον Μάρτιο του ίδιου έτους ότι η κακόπιστη από πλευράς της Ρωσίας χρήση της έννοιας "γενοκτονίας" ως πρόσχημα για την εισβολή παραβίαζε τη σύμβαση. Η Ουκρανία πέτυχε γρήγορα να λάβει τη χορήγηση προσωρινών μέτρων κατά της Ρωσίας, συμπεριλαμβανομένης μιας δικαστικής εντολής προς τη Ρωσία να σταματήσει την εισβολή.

Ωστόσο, στις 2 Φεβρουαρίου 2024, το δικαστήριο απέρριψε αυτό το επιχείρημα της "κακοπιστίας" - ένα πλήγμα για την Ουκρανία και τις άνευ προηγουμένου 32 χώρες που παρενέβησαν στη δίκη για να την υποστηρίξουν. Το δικαστήριο έκρινε ότι η ένσταση της Ουκρανίας ενάντια στη δικαιολογία την οποία χρησιμοποίησε η Ρωσία για την εισβολή της δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της Σύμβασης για τη Γενοκτονία.

Το δικαστήριο επέτρεψε μόνο ένα μέρος της υπόθεσης της Ουκρανίας να συνεχίσει να εκδικάζεται: οι δικαστές θα αξιολογήσουν εάν οι ενέργειες της Ουκρανίας στο Ντονμπάς ισοδυναμούσαν με γενοκτονία. Αυτό θέτει την Ουκρανία στην περίεργη νομική θέση να πρέπει να υπερασπιστεί τον εαυτό της στην ίδια την υπόθεση που η ίδια έφερε ενώπιον της διεθνούς Δικαιοσύνης, ενάντια στις ψευδείς κατηγορίες του Πούτιν, τις οποίες εκείνος ποτέ δεν έφερε στην πραγματικότητα ενώπιον του Δικαστηρίου.

Η υπόθεση κατά του Ισραήλ ήρθε ενώπιον του Δικαστηρίου με διαφορετικό τρόπο. Ξεκινώντας το 2019, το Δικαστήριο επέτρεψε σε κάθε κράτος το οποίο ήταν συμβαλλόμενο μέρος στη Σύμβαση για τη Γενοκτονία να προβάλει αξιώσεις κατά οποιουδήποτε άλλου μέρους. Στα τέλη Δεκεμβρίου του 2023, η Νότια Αφρική ζήτησε από το ICJ λήψη προσωρινών μέτρων προκειμένου να σταματήσει ολόκληρη η στρατιωτική επιχείρηση του Ισραήλ, προκειμένου να αποτραπεί μια γενοκτονία.

Ο πήχης για τη λήψη προσωρινής διαταγής είναι εξαιρετικά χαμηλός - ένα κράτος πρέπει μονάχα να δείξει ότι είναι "εύλογο" στη συγκεκριμένη περίπτωση η Σύμβαση για τη Γενοκτονία να έχει παραβιαστεί. Το δικαστήριο βρήκε "εύλογες" παραβιάσεις και διέταξε το Ισραήλ να μην παραβιάσει τη Σύμβαση και να αφήσει περισσότερη ανθρωπιστική βοήθεια να περάσει στη Γάζα. Ωστόσο, το Δικαστήριο απέρριψε το επιχείρημα της Νότιας Αφρικής ότι το Ισραήλ πρέπει να σταματήσει εντελώς τη στρατιωτική του επιχείρηση.

Αν και το Δικαστήριο δε διευκρίνισε το σκεπτικό του, όπως είναι το σύνηθες στις προσωρινές διαταγές, η ουσία είναι ότι το Δικαστήριο αρνήθηκε και πάλι να διευρύνει την αρμοδιότητα της Σύμβασης για τη Γενοκτονία.

Οι πρόσθετες ακροάσεις και οι τελικές αποφάσεις και στις δύο περιπτώσεις είναι πιθανότατα χρόνια μακριά... Και στις δύο αποφάσεις, το Δικαστήριο έδειξε ότι θα αποφανθεί μόνον εάν η πρόθεση και η συμπεριφορά ενός κράτους παραβιάζει τους όρους της σύμβασης και δεν θα επεκτείνει την ερμηνεία της συνθήκης πέρα από τον αρχικό σκοπό της. Δε θα εξετάσει άλλα νομικά παράπονα εκτός του πεδίου εφαρμογής της σύμβασης που είναι μεταμφιεσμένα σε εγκλήσεις σχετικές με τη Σύμβαση για τη Γενοκτονία. 

Στην περίπτωση της Ουκρανίας, το δικαστήριο έδειξε ότι δε φοβάται να απορρίψει τη γνώμη περισσότερων από 30 κρατών για να προστατεύσει τον νόμο. Όσο για το Ισραήλ, η απόφαση του δικαστηρίου δεν είναι δημοφιλής ούτε στο Ισραήλ, ούτε και σε διπλωμάτες, νομικούς μελετητές και υποστηρικτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων οι οποίοι πιστεύουν ότι μια γενοκτονία λαμβάνει χώρα στη Γάζα...

Στις 13 Φεβρουαρίου, η Νότια Αφρική υπέβαλε αίτημα στο ICJ να σταματήσει την επέκταση των επιχειρήσεων του Ισραήλ στη Ράφα, υποστηρίζοντας ότι οι στρατιωτικές του ενέργειες θα παραβιάσουν τη Σύμβαση για τη Γενοκτονία. Αυτός ο ισχυρισμός ξεφεύγει από το πεδίο εφαρμογής της σύμβασης και είναι πιθανό να αποτύχει. Η σύμβαση επιτρέπει στο δικαστήριο να αποφασίσει μονάχα εάν οι ενέργειες ενός κράτους ισοδυναμούν με γενοκτονία. Δεν επιτρέπει στο δικαστήριο να αποφασίσει ότι κηρύσσονται παράνομα τα μελλοντικά, υποθετικά στρατιωτικά σχέδια του Ισραήλ. Όσο αξιέπαινος κι αν είναι ο στόχος να σταματήσει μια ανθρωπιστική καταστροφή στη Ράφα, μια έγκληση στη βάση της Σύμβασης για τη Γενοκτονία δεν είναι ο σωστός τρόπος για να γίνει κάτι τέτοιο.

Το δικαστήριο κατανοεί ότι η κατάχρηση ενός όρου μειώνει την επιδιωκόμενη σημασία του. Η υπερέκταση της Σύμβασης για τη Γενοκτονία υπονομεύει τα δικαιώματα - και τη μοίρα των ανθρώπων - που σχεδιάστηκε να προστατεύει. Οι λέξεις έχουν νόημα - και η κακή χρήση τους έχει συνέπειες πέρα από την απλή απόρριψη μιας υπόθεσης από ένα δικαστήριο.

Η κακή χρήση ενός όρου διαβρώνει τη δύναμη, το νόημα και την προστασία ενάντια στο πιο φρικτό έγκλημα στην ανθρώπινη ιστορία. (...)

Διαβάστε το ολόκληρο στο:
Είναι γενοκτονία όσα συμβαίνουν σε Ουκρανία και Γάζα; | Capital