Όταν οι επιστήμονες βρίσκονται στο στόχαστρο

Κορωνοϊός ή κλιματική αλλαγή: Υπάρχουν ζητήματα, για τα οποία η επιστημονική τεκμηρίωση προκαλεί μίσος. Ορισμένοι επιστήμονες δέχονται απειλές ακόμα και για τη ζωή τους. 

Από τη Deutsche Welle:

Όταν ο αμφιλεγόμενος συντηρητικός πολιτικός Χούμπερτ Αϊβάνγκερ, αναπληρωτής πρωθυπουργός της Βαυαρίας, τον χλεύασε για το πολύ νεανικό παρουσιαστικό του αποκαλώντας τον «πιτσιρίκο» σε ανάρτησή του στο Χ, ο περιβαλλοντολόγος Κρίστιαν Σάρουν δεν το πήρε κατάκαρδα. Αντ' αυτού προτίμησε να το πάρει λίγο στην πλάκα και να αναδημοσιεύσει την ανάρτηση του Αϊβάνγκερ, γράφοντας με ελαφρά ειρωνικό τόνο: «✅Το έζησα κι αυτό, να με προσβάλει ο Χούμπερτ Αϊβάνγκερ». 'Οπως σχολίασε στη συνέχεια όμως ο Σάρουν, «είναι άσχημο να κρίνει κανείς τους ανθρώπους όχι με βάση τα έργα τους, αλλά βάσει του φύλου, της ηλικίας ή της εμφάνισής τους».

Ο 31χρονος επιστήμονας επιλέγει συνειδητά να αγνοεί τα μειωτικά σχόλια για το πόσο μικροδείχνει. Αλλά υπάρχουν και φορές που τον έχουν προσβάλει αποκαλώντας τον ακόμα και φασίστα. Σχόλια όπως «κράτα κλειστό το ανόητο στόμα σου» συγκαταλέγονται στα πιο ψύχραιμα. «Θα μπορούσα να είχα κάνει κάμποσες καταγγελίες, ακόμη και επί καθημερινής βάσης» λέει ο άλλοτε ερευνητής του Ινστιτούτου Τεχνολογίας Καρλσρούης (KIT), ο οποίος σήμερα εργάζεται για την ομάδα της περιβαλλοντικής δημοσιογράφου Μάι Τι Νγκουιέν-Κιμ.

Αντίστοιχη αντιμετώπιση έχουν και πολλοί άλλοι επιστήμονες. Όποτε ποστάρουν κάτι online, δέχονται επικρίσεις, προσβολές, ακόμα και απειλές για τη ζωή τους. Έτσι, πολλοί ερευνητές προτιμούν να μην εκφράζονται καθόλου δημοσίως, προκειμένου να αποφύγουν την κατακραυγή που ακολουθεί. «Δεν πρέπει όμως να καταλήξουμε στο να εκφράζονται μονάχα οι χοντρόπετσοι» λέει ο Σάρουν.

Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να ξεσπάσει εύκολα κατακραυγή εναντίον ενός επιστήμονα

Ένα πραγματικά σοβαρό ζήτημα

Τον περασμένο Μάιο το Γερμανικό Κέντρο Ερευνών για τα Ανώτερα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και την Επιστήμη (DZHW) δημοσίευσε τα πορίσματα αντιπροσωπευτικής έρευνας, τα οποία καταδεικνύουν πως το 45% των ερευνητών έχει βιώσει κάποιας μορφής εχθρότητα σχετικά με την επιστημονική του δουλειά – και μάλιστα τα περιστατικά αυξάνονται με την πάροδο των χρόνων.

Οι επιθέσεις διαφόρων ειδών εναντίον επιστημόνων αποτελούν ένα πραγματικό πρόβλημα, το οποίο επιπλέον δεν παρατηρείται μόνο όταν αυτοί βρεθούν στο επίκεντρο της δημοσιότητας, όπως συνέβαινε για παράδειγμα κατά την περίοδο της πανδημίας. Αντιθέτως, επιθέσεις δέχονται και επιστήμονες που είναι μάλλον άγνωστοι, όπως λέει ο Σάρουν.

Μετά από διαλέξεις του σπανίως έρχονται άνθρωποι να του ασκήσουν κριτική – και όταν αυτό συμβαίνει, το κάνουν με ευγενικό τρόπο. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όμως τα πράγματα ξεφεύγουν. Όταν για παράδειγμα ανεβάζει κάποια εργασία με θέμα την κλιματική αλλαγή, τότε υπάρχουν κύματα αντιδράσεων. «Σε αυτές τις περιπτώσεις μπορώ να υποθέσω πως μέσα σε λίγες μόνο ώρες θα μαζευτεί ο όχλος».

Πέρα από τους ψευδείς ισχυρισμούς των αρνητών της κλιματικής αλλαγής και τις προσβολές, η μπάλα γρήγορα χάνεται και τα σχόλια καταλήγουν να αφορούν ζητήματα όπως ο κορωνοϊός, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και ο πόλεμος στη Γάζα. Μία κλασική προσβολή που δέχεται, ιδίως από τότε που ξεκίνησε να δουλεύει για την Νγκουιέν-Κιμ, είναι ότι πολλά απ’ όσα λέει του τα υπαγορεύουν «οι από πάνω», πως είναι στην πραγματικότητα «μαριονέτα της ελίτ».

Βοήθεια για τα θύματα

Ευτυχώς υπάρχουν υπηρεσίες που παρέχουν βοήθεια σε επιστήμονες που έχουν δεχθεί προσβολές, απειλές και μηνύματα μίσους, όπως το δίκτυο WissKon και η πρωτοβουλία “Scicomm-Support”, μία διαδικτυακή πλατφόρμα με έναν τηλεφωνικό αριθμό, στον οποίο μπορούν να μιλήσουν με κάποιον προσωπικό σύμβουλο.

Εκεί δεν προσφεύγουν μόνο επιστήμονες και ερευνητές που δραστηριοποιούνται σε πεδία όπως η κλιματική αλλαγή, η έρευνα με πειράματα σε ζώα ή γενικώς ζητήματα που προκαλούν συχνά έντονες συζητήσεις και πόλωση. «Οι κλήσεις γίνονται από ερευνητές όλων των επιστημονικών τομέων», αναφέρει η ομάδα πίσω από το Scicomm-Support – ακόμα δηλαδή και από κλάδους όπως η Θεολογία, η Φιλοσοφία και οι Οικονομικές Επιστήμες. Μεταξύ εκείνων που έχουν ζητήσει βοήθεια μέσω της πλατφόρμας είναι και ένας καθηγητής, θύμα επιθέσεων από συγκεκριμένο άτομο εδώ και οκτώ χρόνια – ακόμα και σωματικής βίας.

«Η παραπληροφόρηση αποτελεί όπλο»

Ο Κρίστιαν Σάρουν (φωτογραφία αριστερά) δεν θέλει να κλείσει τον λογαριασμό του στο X, διότι μέσω της πλατφόρμας μπορεί να έχει απήχηση σε πολλούς ανθρώπους – οι επιστημονικοί κλάδοι αποτελούν εξάλλου το πλέον κατάλληλο πλαίσιο ανταλλαγής απόψεων. Ο Σάρουν δραστηριοποιείται στην πλατφόρμα από τον Ιούλιο του 2021, όταν είχε κερδίσει σε έναν επιστημονικό διαγωνισμό. Σήμερα μετράει περισσότερους από 16.500 ακολούθους.

Ο ερευνητής έχει αποφασίσει να μην απαντά καθόλου σε λογαριασμούς με λίγους ακολούθους. Βέβαια, όταν απαντάει στους πιο γνωστούς λογαριασμούς ατόμων που διαδίδουν fake news και οι οποίοι μετρούν χιλιάδες ακολούθους, ο κόπος του είναι και τότε στο 99% των περιπτώσεων μάταιος, όπως παραδέχεται. «Αλλά ενδέχεται να βρω έτσι και κάποιον που να συμφωνεί». Και αυτό όμως είναι χρονοβόρα διαδικασία: «Είναι πολύ πιο εύκολο να διαδίδεις ανοησίες, παρά να τις διορθώνεις».

Τώρα ασχολείται περισσότερο με τη διάδοση των ψευδών πληροφοριών. Ο Σάρουν θα ήθελε να δει ένα αυστηρότερο πλαίσιο και στο Χ – να πρέπει για παράδειγμα ένας χρήστης να παραθέτει και τις πηγές του για τα στοιχεία ή την άποψη που δημοσιεύει. Παλαιότερα η πλατφόρμα μπλόκαρε πιο συχνά λογαριασμούς. Σήμερα θα ήταν ωφέλιμο να υπήρχε τουλάχιστον ενός είδους προειδοποίηση ότι ένας λογαριασμός πιθανότατα διαδίδει fake news. «Φυσικά ο καθένας θα πρέπει κατ' αρχήν να μπορεί να πει ό,τι θέλει», λέει ο Σάρουν. «Αλλά η παραπληροφόρηση είναι και ένα όπλο».

Μάρκο Κρέφτινγκ, dpa2 
Πηγή: Deutsche Welle